Waarom is Iran zo belangrijk in het Midden-Oosten?

In de 6e eeuw voor Christus werd het rijk van Meden en Perzen onder koning Kurush (Cyrus) een van de eerste grote multiculturele wereldrijken dat het hele Midden-Oosten en zelfs een tijd Egypte beheerste. De dynastie van de Achaemenieden -met Cyrus en Darius- ging kortstondig ten onder door Alexander de Grote, maar herrees als de opeenvolgende rijken van Parthen en Sassanieden als grote rivalen van Rome.

Arabieren, Turken en Mongolen zwaaiden daarna beurtelings de plak over Perzië, maar dat laatste stond nadien opnieuw op de kaart, dit keer als een islamitische grootmacht. Iraniërs zijn erg trots op die geschiedenis en glorie van weleer en zijn geprogrammeerd om die nu en in de toekomst te herstellen. Die geschiedenis geeft hen een sterk nationaal gevoel, ook al bestaat bijna de helft van de bevolking uit minderheden zoals Koerden, Armeniërs en Turkmenen.  

Met 80 miljoen inwoners is Iran met voorsprong de meest bevolkte staat in het Midden-Oosten, iets wat door veel Arabische buurstaten als bedreigend wordt beschouwd.   

De Iraniërs voelen zich ook anders dan de rest van de regio. Met het Farsi -hun Indo-Arische taal, verwant aan het Hindi en Europese talen- zijn ze een buitenbeentje in een regio, waar overwegend Semitische talen zoals het Arabisch gesproken wordt. Een ander groot onderscheid met de meeste Arabische landen is het twaalver- of imamitisch sjiisme, sinds de 16e eeuw staatsgodsdienst in Perzië. Dat maakt Iran wel tot een natuurlijke bondgenoot van Arabische sjiieten in Irak, Syrië, Libanon en Jemen.

Het overwicht aan mensen weerspiegelt zich ook in defensie. Het Iraanse leger bestaat uit 540.000 militairen, aangevuld met 120.000 Pasdaran of Revolutionaire Wachten. Daarnaast zijn er nog de Basij -paramilitaire milities van het regime- en in totaal kan Teheran nog eens 350.000 reservisten onder de wapens oproepen indien nodig. Geen enkel leger in het Midden-Oosten heeft maar bij benadering die omvang. Bovendien heeft het land met steun van China, Pakistan en Noord-Korea eigen wapensystemen en raketten ontwikkeld.

Dat Iran een energiereus is met grote reserves aan olie en aardgas, moet ik u niet vertellen. Die zijn goed voor 80% van de uitvoer, maar dat is deels ook te wijten aan de zware internationale sancties tegen het land.

Iran is een van de eerste en nog altijd het meest geïndustrialiseerde land van de regio met een goed uitgebouwde wegen- en spoorwegeninfrastructuur en havens. Petrochemie is uiteraard belangrijk, maar daarnaast zijn er ook zware industrie met staal en ook autoproductie en consumentengoederen, ook al omdat het land door sancties veel zelf moet produceren.

Onderwijs en wetenschappen zijn van oudsher erg belangrijk in de Iraanse geest en er zijn meer dan degelijke universiteiten en hogescholen. Die leveren veel hooggeschoolde jongeren af, die daarna echter moeilijk aan de bak komen en vaak naar het buitenland gaan. Mochten de sancties grotendeels opgeheven worden, zou Iran -gesteund door energiereserves- een snelle economische opgang kunnen beleven.

Het enorme land heeft ook een erg belangrijk strategische ligging. Noord-zuid is Iran de kortste uitweg naar open zee voor Centraal-Aziatische landen zoals Kazachstan, Oezbekistan en gasgigant Turkmenistan naar de Perzische Golf en de Arabische Zee.  

Van west naar oost -hier liep de oude Zijderoute vanuit China naar Europa- is Iran een transitland tussen het Midden-Oosten en Pakistan, Afghanistan en verderop het erg snel opkomende India. Bovendien ligt Iran vlak bij de Straat van Hormuz, de smalle en cruciale toegangspoort van de Arabische Golfstaten naar het Westen, India en het Verre Oosten.

Mochten de internationale sancties en het isolement wegvallen, dan heeft Iran erg veel troeven om zijn historische rol als politieke, culturele, economische en militaire grootmacht in de regio opnieuw te spelen. Want ook mét die sancties moet er nu al rekening worden gehouden met de macht van Teheran, getuige de invloed daarvan in Irak, Syrië, Libanon, Bahrein, Qatar en Jemen.