10 dingen die u moet weten over "Blue planet II", vanaf deze week op Canvas

In 2002 zond Canvas de baanbrekende serie "Blue planet" uit: destijds bestempeld als de "definitieve" reeks over het leven in en om de zee. Maar 15 jaar later zijn de oceanen, de kennis ervan en de filmtechnieken in die mate geëvolueerd dat een nieuwe reeks zich opdrong. Net als "Planet earth II" vorig jaar verlegt "Blue planet II" opnieuw de grenzen van de natuurdocumentaire, met adembenemende beelden van het leven in de zeeën en oceanen, en op de kusten over de hele wereld.

Zeggen dat "Blue planet II" een gigantische productie is, is niets overdreven. Eerst wat cijfermateriaal dus. Voor de reeks waren er meer dan 125 expedities, verspreid over 39 landen, in "het grootste leefgebied op aarde". De opnames duurden meer dan 4  jaar en in totaal was er 6.000 uur onderwatermateriaal beschikbaar waaruit de makers de uitzendingen moesten destilleren.  Daarnaast was het ook privé een drukke tijd voor de makers, vertelde productiemanager Katie Hall aan BBC News. "Er waren 3 trouwfeesten. Er werden 4 huizen gekocht. 5 baby's werden geboren en 2 baby's waren onderweg. Dat is wat er gebeurt wanneer je 4 jaar filmt." 

Sir David Attenborough opent aflevering 1 met de volgende mededeling: "De oceanen beslaan 70% van onze planeet en toch zijn het de minst onderzochte onderdelen van de aarde. Onder de golven zitten schepsels die we ons amper kunnen inbeelden." Attenborough was trouwens zelf verbaasd over verschillende dingen die hij te zien kreeg en dat betekent volgens de producers heel wat.  "Hij was oprecht verrast. Het is altijd goed als je hem nog kan verrassen, want dat gebeurt niet vaak meer." De Britse bioloog is intussen 91 en maakte verschillende bekroonde natuurdocumentaires voor de BBC zoals "Life on earth" en "The living planet". 

In aflevering 1 maken we een zeereis van de tropen naar de polen. Overal bruist het van het leven, heel divers maar toch verbonden. In de tropen leert een babydolfijn tegen een specifieke koraal schuren met medicinale werking. Een lipvis gebruikt een aambeeld om schaaldieren te openen.  De zwarte zwaardwalvis spant samen met dolfijnen om te jagen. En een vrouwelijke Kobudai-lipvis verandert zomaar van geslacht. Maar ons oceaansysteem is aan het veranderen. Aan de Noordpool is het zomerse zee-ijs de voorbije 30 jaar met 40% gekrompen. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor de natuur, onder meer voor een walrusmoeder en haar jong. Zeestromingen stabiliseren het veranderende klimaat min of meer. Maar hoelang nog?

Er werd gebruikgemaakt van de meest innovatieve technieken om het leven onder water in beeld te brengen. Drones en gesofisticeerde sleep-, plak- en ultra-HD-camera’s zorgden voor tal van primeurs en haarscherpe beelden, van bizarre inktvissen en jagende orka’s tot de kleinste en meest kleurrijke vissen en koralen. "We hebben ook een soort huis gebouwd dat we de "megadome" noemden waarmee we tegelijkertijd zowel konden laten zien wat zich boven het wateroppervlak als eronder afspeelde", zegt producer James Honeyborne. 

Deze natuurdocumentaire kreeg, net zoals "Frozen planet", de kritiek te verwerken dat sommige scènes onder gecontroleerde omstandigheden gefilmd zijn. De makers betwisten dat niet, maar benadrukken dat het leeuwendeel wel in het wild gefilmd is. "Veel wetenschappers die veldwerk doen, richten marine laboratoria op om kleine marine wezens te bestuderen", legt James Honeyborne uit. "We mochten die gebruiken om macroscènes te filmen om ons publiek alle wonderen en details van het leven in het water te kunnen tonen." 

"Om het volledige portret van de oceanen te schetsen, moeten we zowel het verhaal van de minuscule als van de grote wezens vertellen. Soms was het nodig om onder gecontroleerde omstandigheden te filmen om het welzijn van de dieren te garanderen. Soms deden we dat om het welzijn van de wetenschappers en de ploeg te garanderen. De grote meerderheid van de kijkers heeft liever dat we de magie niet verbreken. In het programma zelf leggen we daarom niet uit hoe we de scènes hebben gefilmd. We misleiden het publiek niet want op onze website leggen we al onze filmtechnieken in detail uit. Zo kunnen we onze vertrouwensrelatie met het publiek behouden."

Ook het probleem van de milieuvervuiling wordt niet uit de weg gegaan. "Je kunt deze reeks niet maken zonder de grote problemen te zien die er zijn", zegt Honeyborne. "In het midden van de oceaan komen de plastics van alle verschillende continenten samen. De impact daarvan op het leven in de oceanen kan verwoestend zijn." Of zoals Sir David Attenborough het formuleert. "Er zijn verontrustende signalen dat de omstandigheden in de oceanen die millennia relatief stabiel gebleven zijn, nu radicaal aan het veranderen zijn."

De makers geven grif toe dat heel wat opnames mislukt zijn. "Er waren plannen om specifieke soorten in beeld te brengen en wanneer je de reeks bekijkt, dan laten James Honeyborne en zijn team het eruitzien alsof dat heel makkelijk is. Maar wanneer je alle variabelen in acht neemt die filmen op een oceaan met zich meebrengen, dan is het opmerkelijk wat ze hebben kunnen realiseren", zegt Tom McDonald, het hoofd van de Natural History and Specialist Factual Unit van de BBC. 

De serie kreeg oorspronkelijk de naam "Oceans" (Oceanen). "Dat was een heel duidelijk uitgangspunt", zegt Tom McDonald. "De zender begreep meteen dat het een briljant idee was en dat het tijd was om terug te keren naar deze leefwereld. Ook al lijkt het nu wel zo, het was nooit het plan om eerst "Planet earth II" te hebben en daarna "Blue planet II". In het begin was het niet op deze manier opgevat." 

De Duitse filmcomponist Hans Zimmer heeft opnieuw de soundtrack gemaakt. "Eerst wisten we niet wie we het wilden laten doen", zegt Honeyborne. "We hebben een wedstrijd uitgeschreven. We hielden van de muziek die Hans Zimmer gemaakt had voor "Planet earth II", maar we wilden het fris houden. Maar Zimmer kwam met zo'n geweldig voorstel en kon ons er helemaal van overtuigen dat hij het opnieuw wilde doen, dat was ongelofelijk." 

Zimmer is bekend van de soundtracks van onder meer "Gladiator", "Pirates of the Caribbean", "Madagascar" en "The Lion King", waarmee hij een Oscar won. Voor de "The prequel" van de reeks maakte hij samen met Radiohead een remake van hun nummer "Bloom" dat herwerkt werd tot "Ocean" (in trailer bovenaan dit artikel). 

Ook voor dit jaar heeft de BBC al plannen op het gebied van natuurdocumentaires: "Dynasty". In die reeks zal een dierenfamilie gedurende enkele jaren gevolgd worden.  En in januari is op BBC al "Animals with cameras" te zien. "De dieren dragen speciaal voor hen ontworpen camera's zodat we de wereld vanuit hun perspectief kunnen zien. Er zitten stokstaartjes in, dat is mijn vernieuwing voor 2018, meer stokstaartjes", zegt McDonald. 

"Blue planet II", dinsdagavond om 21.15 uur op Canvas.  Er zijn twee versies: een Nederlandstalige met de commentaarstem van Vic De Wachter (op Canvas); en de originele Engelstalige, met commentaar van Sir David Attenborough (op Canvas+ via het kanaal van Ketnet). Op vrtnu.be zijn beide versies beschikbaar.