Wat heeft een dader tegen een slachtoffer te zeggen (en omgekeerd)?

Het is lange tijd anders geweest maar slachtoffers van misdrijven krijgen de jongste decennia een veel belangrijkere plaats in het hele strafgebeuren. Sommigen menen zelfs dat de slinger te veel is doorgeslagen. "De totale maatschappelijke herwaardering van de emotie in de samenleving leidt tot een retour de la victime, waarbij het slachtoffer opnieuw een bijna sacrale status krijgt."

Zo sprak de Gentse strafpleiter Joris Van Cauter vorig jaar bij de tweehonderdste verjaardag van de rechtsfaculteit van de Universiteit Gent. Van Cauter heeft ongetwijfeld een punt. Maar met dit standpunt bevestigt hij wel het gepolariseerd debat met daders aan de ene kant en slachtoffers aan de andere.  

Misschien zit de uitdaging veel meer in het overstijgen van de polarisering en te werken naar een dialoog. In plaats van de ene tegen de andere uit te spelen, trachten daders en slachtoffers samen te brengen, hoe onmogelijk dat misschien ook klinkt. 

Hoewel.  

Annemie Van Camp volgde anderhalve week het assisenproces waar de verdachte van de moord op haar broer terechtstond en finaal tot 20 jaar veroordeeld werd. Er passeerden velen de revue, van ex-liefjes van de beschuldigde over de buurman van het slachtoffer via de wetsgeneesheer tot de speurders. Het hele onderzoek werd, zoals dat gaat in een assisenzaak, mondeling nog eens overgedaan en geen detail - relevant of niet - bleef onbesproken. Wie daar behoefte aan had, kon in de rechtszaal ook nog eens kijken naar detailfoto’s van het overleden slachtoffer.

Maar ondanks deze zeer uitvoerige behandeling van de zaak bleef Annemie Van Camp met een zeer onvoldaan gevoelen zitten. Sterker, in plaats van met de uitspraak van de volksjury het pijnlijke hoofdstuk af te sluiten, woekerde in haar hele lijf een rancuneus sentiment dat maakte dat ze haar job verloor, fysiek er sterk op achteruitging en mentaal zwaar de dieperik in ging.  

Voorstanders van de assisenprocedure zeggen wel eens dat deze vorm van rechtsspraak bijdraagt tot de verwerking van het gebeuren. Volksrechtspraak, het zou het summum van democratie zijn. Maar in het geval van Annemie Van Camp was dat duidelijk niet zo, integendeel. Zij had niet echt het gevoel op haar plaats te zitten in die majestueuze assisenzaal en hoewel ze van de eerste tot de laatste minuut aandachtig geluisterd had, kreeg ze nooit echt een antwoord op haar vele vragen.

Ze had bovendien het gevoel terechtgekomen te zijn in een rollenspel waar vooral advocaten en magistraten een hoofdrol speelden maar zij, als rechtstreeks betrokkene, eerder een bijrolletje had waarin dan nog vooral veel geluisterd moest worden en minder gezegd mocht worden. Echt een stem kreeg ze niet. 

Het is de vraag of het echt anders kan, een assisenproces verloopt nu eenmaal volgens een bepaalde procedure, maar duidelijk is wel dat er met de formeel juridische benadering niet alles gezegd is. Juridische begrippen herleiden een complexe werkelijkheid daarvoor te veel tot instrumenten waarmee vooral advocaten en magistraten mee overweg kunnen. 

Toen Annemie Van Camp via de herstelbemiddelingsdienst Moderator een uitnodiging kreeg van de veroordeelde om met hem, oog in oog, in gesprek te gaan, twijfelde ze niet lang hoewel in gesprek gaan met de moordenaar van je broer niet evident is, noch voor jezelf noch voor je omgeving. "Wat ik doe, is sociaal niet aanvaard", zegt Annemie van Camp. En toch deed ze het. 

Het gesprek werd professioneel begeleid. Er was een bemiddelaar voor haar, als slachtoffer, en voor hem, als dader, én dan was er ook nog eens een neutraal moderator. Belangrijke details werden vooraf besproken: wie mag er eerst in het lokaal zitten, hoe mag er worden begroet, wat zijn de wederzijdse verwachtingen…. 

Het gesprek verliep erg goed. Dat wil zeggen dat zowel Ivan Vissers, als dader, als Annemie Van Camp, als slachtoffer, na dit gesprek zich in de mate van het mogelijke verzoend hebben met de situatie. Ivan Vissers is zich goed bewust van zijn schuld en zei, oog in oog met de zus van zijn slachtoffer "sorry". Het voelde voor hem aan als een opluchting, als een oprechte ver-ont-schuldiging. "Vergeten kan ik niet," zegt Annemie Van Camp, "wel vergeven".   

Twee mensen die door de aard van de feiten lijnrecht tegenover elkaar stonden, kwamen dichter bij elkaar. Door een beroep te doen op bemiddeling namen ze zelf hun verantwoordelijkheid en gaan ze nu anders om met de feiten en de gevolgen ervan. 

Er zullen zeker ook voorbeelden te geven zijn van bemiddelingen die bij een poging bleven of die finaal mislukten. (Ook in dit dossier was er één zus die niet wenste in te gaan op de uitnodiging tot gesprek en niets liever wou dan dat de dader haar met rust liet.) 

Maar in deze casus werkte het wel. Daar zijn twee mensen bij geholpen maar bij uitbreiding misschien ook wel de hele samenleving. Justitie is te belangrijk om alleen aan juristen over te laten en dus moeten mensen nauwer bij het recht betrokken worden. Annemie Van Camp en Ivan Vissers tonen hoe zij dat deden. Het mag een voorbeeld worden genoemd. 

Bekijk vanavond de reportage "Oog in oog" van Dirk Leestmans om 20.30 uur op Canvas.