"Misschien mijn beste voornemen ooit: bye Twitter, ik heb het gehad met je"

Goede voornemens. Ook voormalig VRT-hoofdredacteur Leo De Bock heeft ze: hij zegt Twitter vaarwel. “Misschien mijn beste voornemen ooit: bye twitter, ik heb het gehad met je, ik gebruik de vrijgekomen tijd voor het echte leven”, klinkt het. Maar De Bock staat, zo stellen experten, helemaal niet alleen. Alsmaar meer Vlamingen nemen zich bij de start van het nieuwe jaar voor om (sommige) sociale media de rug toe te keren. Een blik op de cijfers leert waarom: vier op de tien Vlamingen vindt in de Imec Digimeter, een rapport over ons telecomgebruik, dat ze te veel tijd besteden aan de smartphone.

“Het blijft groeien”, zegt coördinator en mediaprofessor Lieven De Marez (UGent/Imec),. “Maar bij veel Vlamingen zullen de goede voornemens een maat voor niets zijn. Zij zien Facebook of Twitter als dé schuldige. Terwijl ze worden getriggerd door bepaalde situaties of elementen, bijvoorbeeld de wagen of het werk. Bij de smartphone zien we dat veel mensen zichzelf regels opleggen, maar dat berust op zelfdiscipline. Het is lastig om dat vol te houden, omdat er zo veel prikkels zijn. Elke like en elke notificatie speelt in op het beloningshormoon dopamine.”

Sean Parker, oud-president van Facebook, gaf in november nog aan dat slechts een vraag – “hoe kunnen we zoveel mogelijk aandacht opeisen?” – centraal stond bij het bouwen van Facebook. “Het betekent dat we je om de zoveel tijd een shot dopamine moeten geven, bijvoorbeeld omdat iemand jouw foto heeft geliket of een reactie heeft geplaatst”, zei hij tegen de nieuwssite Axios. “Dat zorgt ervoor dat je meer content bijdraagt, waardoor je weer meer likes en reacties krijgt. Op die manier buit je een kwetsbare plek in de menselijke psyche uit. De makers wisten dit. En toch deden we het.”

Mirakeloplossing

Van de blauwe vinkjes op WhatsApp, die aangeven dat je een bericht hebt gelezen, tot de fototags op Instagram en de notificatieteller van Twitter. Het doel is duidelijk, de effecten steeds vaker ook. Smartphones en sociale media kunnen zo zorgen voor meer stress en minder concentratie. Coach Florence Pérès, auteur van het boek Digital detox, meent dat we bewuster moeten omgaan met de smartphone en het gebruik ervan moeten verminderen. Volledig afzweren heeft volgens haar minder zin.

“Echt bewust omgaan met sociale media leer je door te vergelijken. Vraag je bijvoorbeeld af waarvoor je meer tijd wilt vrijmaken en ga na hoe vaak je jouw smartphone vastpakt. Hoe vaker, hoe verslaafder. Je kunt dat doorbreken door je notificaties uit te zetten, een horloge te kopen om de tijd te checken en je smartphone niet altijd binnen handbereik te houden. Het is een lastige strijd, want ontwikkelaars doen er alles aan om je verslaafd te houden. Wat het bij sociale media ook moeilijk maakt, is de sociale druk. Als je volledig stopt, blijft je omgeving links sturen of vragen waar je naartoe bent. Een radicale detox valt daarom niet aan te raden.”

De Marez geeft ook aan dat er geen mirakeloplossing bestaat. “We zijn een app aan het ontwikkelen waarmee gebruikers een soort persoonlijk dopaminedoseringsplan krijgen. Zo moeten ze onder meer zien hoe vaak ze de smartphone oppakken, welke apps ze gebruiken en op welke momenten ze het kwetsbaarst zijn. We moeten ervoor zorgen dat we de smartphone minder vaak oppakken. Het heeft voor veel mensen dus wel zin om de sociale media-apps te verwijderen. Als je dan 's avonds nog eens op Facebook wilt, moet je de laptop openklappen. Dat geeft een heel ander signaal. Het is plots tijd voor de laptop, terwijl de smartphone gewoon de familietijd binnenkruipt. Juist zo’n handeling zorgt voor meer stress.”