Opnieuw hoge zandkliffen: bulldozers zijn niet de oplossing, een natuurlijke, dynamische kustlijn wel

Met het stormweer is gisteren weer voor miljoenen euro’s aan zand weggespoeld aan het strand tussen Wenduine en Knokke-Heist. Dat kwam door de combinatie van hoogtij en stevige windstoten. De ontstane kliffen, tot anderhalve meter hoog, moeten - alweer - met dure bulldozers genivelleerd worden. Na de winter wordt waarschijnlijk beslist om nieuw zand te laten aanrukken. Net geen jaar geleden liet de Vlaamse regering voor meer dan 15 miljoen euro zand op het strand storten, na de doortocht van storm Dieter. 

Om onze kustlijn te beschermen tegen de zee is in het verleden voor een combinatie van maatregelen gekozen. Denk daarbij aan dijken en strandhoofden. De laatste jaren kwamen daar ook zandsuppleties bij. Bulldozers dumpen jaarlijks meer dan een miljoen ton zand op het strand, het zand - een eindige grondstof - is afkomstig vanop de bodem van de Noordzee. En dat moet regelmatig herhaald worden omdat het zand op termijn wegspoelt.

Maar de huidige aanpak begint te falen. Zeker met de stijging van de zeespiegel in het achterhoofd: aan onze kust steeg die al met 15 cm in de afgelopen 85 jaar. Volgens alle verwachtingen komt daar tegen het eind van de eeuw nog eens minstens 80 cm bij. Blijven inzetten op bulldozers is niet de oplossing. 

Bij een zware storm zal het water over de dijken stromen. Bovendien leidt de strakke kustlijn, onderbroken door de strandhoofden en de golfbrekers ertoe dat er minder variatie zit in de zeestromingen voor onze kust. Dit in tegenstelling tot de historische, golvende  kustlijn, zoals je die nu nog ziet in Zeeland. Het water wordt nu pijlsnel langs onze kust geleid, waardoor de zee meer zand meeneemt dan er wordt afgezet. Het strand kalft voortdurend af en de duinen groeien niet meer aan. Nochtans vormen die net de belangrijkste verdediging van onze kust. Ze liggen hoger dan de dijken, en bieden betere bescherming. Bovendien kunnen ze meegroeien met de stijgende zeespiegel. 

Het is de hoogste tijd om een alternatief uit te werken, dat de natuur inschakelt om ons te beschermen tegen de gevolgen van het ontwricht klimaat. In natuurlijke omstandigheden nemen de zee en de wind het zand mee, en herverdelen ze het over de zeebodem, het strand en de duinen. Tijdens de winter is er meer erosie en in de zomer meer aangroei. Maar dat proces kan alleen werken als het zand ook richting land kan bewegen en nieuwe duinen kan vormen. Zo ontstaat een natuurlijke barrière tegen stormen. 

Het probleem vandaag is dat betonnen dijken een onwrikbare grens tussen de duinen en het strand trekken. Op veel plaatsen werden de duinen vervangen door gebouwen en zo raakte de natuurlijke keten verbroken. Bij stormweer kan er geen zand van de duinen terug naar het strand. En omgekeerd: zand van op het strand komt veel te weinig terecht op de duinen waardoor het uiteindelijk wegspoelt via de zee. Opruimen van het zand dat richting bebouwing vliegt, kost jaarlijks 5 miljoen, onder meer voor het vrijmaken van de trambedding.

Natuurlijke kustbescherming heeft als grote voordeel dat het flink goedkoper is dan betonnen constructies. En dat de bescherming meegroeit met de stijgende zeespiegel. Maar daarvoor moet de natuurlijke uitwisseling van zand worden hersteld, te beginnen met de plaatsen waar dat nu al mogelijk is. Dat zijn de zeldzame plekken waar de duinen nog ononderbroken tot aan het strand komen. Door daar te stoppen met machinale strandreiniging, krijgt spontane duinvorming opnieuw alle kansen.

Bovendien is het de hoogste tijd dat we beginnen experimenteren met nieuwe vormen van kustbescherming, op plekken waar een natuurlijke kust niet mogelijk is. In Nederland loopt een grootschalige experiment dat de naam "Zandmotor" heeft meegekregen. De filosofie achter het project: bouwen met de natuur, in plaats van ertegen. De Zandmotor is een artificieel schiereiland van 128 hectare, aangelegd in 2011. Het heeft de vorm van een haak en ligt voor de kust van Zuid-Holland. Bij de start van het project werd 20 miljoen kubieke meter zand in één keer voor de kust gelegd. Kostprijs van het experiment: 70 miljoen euro.

Door wind, golven en stroming verspreidt het zand zich langs de kust. Hierdoor zullen het strand en de duinen op natuurlijke wijze aangroeien en zal de kustveiligheid op termijn verbeteren. De Nederlandse overheid hoopt dat de Zandmotor goedkoper en tegelijk minder schadelijk is voor de natuur onder water dan de reguliere suppleties. De natuur kan zich herstellen en ze wordt niet elke 5 jaar bedolven onder een laag zand. Of de Zandmotor het antwoord is op het steeds wegspoelende strand, moet nog blijken. Maar op zijn minst hebben de Nederlanders de visie om oplossingen te zoeken voor de huidige falende aanpak. In Vlaanderen startte minister Weyts recent met het complex project "kustvisie" om een visie op te stellen voor de Belgische kust. 

We moeten naar een bewegende, dynamische kustlijn. Die zal bestaan uit zandbanken, strand, duinen en overstromingsgebieden: natuurlijke elementen die er vroeger al waren. Daarbij zullen we de natuur ook een handje moeten helpen zodat die natuurlijke elementen robuust genoeg worden om zonder ingrijpen van de mens te blijven bestaan. De klimaatverandering stelt ons voor grote uitdagingen. De oplossingen zullen ook groots moeten zijn. Dat wil zeggen dat we het huidige -en recente- idee van een rechte kustlijn moeten loslaten en zowel op land, als in zee moeten ingrijpen. 

Enkel zo zal een kust ontstaan waar zandbanken en natuurlijke stranden de kracht van de golven opvangen, met brede duinenrijen die meegroeien met de stijgende zeespiegel, om overstromingen tegen te houden, te slikken en schorren en moerassen om overtollig water op te vangen bij stormweer. 

Het landschap aan de kust dat zo zal ontstaan, zal ruimte geven aan zeehonden, broedende sternen en roepende wulpen en arctische ganzen. De natuur zal erop vooruitgaan. Ook de mens doet zijn voordeel met dat nieuwe landschap: betere bescherming tegen stormen en een barrière tegen het zoute water uit de zee. En daar bovenop: een aangename, leefbare en bijzonder mooie kuststreek.

----
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.