Uitgever Harold Polis: "Als uitgever moet je elke dag weer het warm water uitvinden"
Algoritmen en big data om bestsellers te voorspellen. Nieuwe, wendbare uitgeverijen met meer inspraak voor de auteur. En de verdere opmars van de literaire non-fictie. Een blik in de glazen bol van het boekenvak ontsluiert een drietal opzichtige trends.
"Een zwakhoofdige parvenu die niet begrijpt dat er vaak meerdere boeken nodig zijn om tot een bestseller te komen." Tommy Wieringa nam bepaald geen blad voor de mond toen hij in juni 2017 Patrick Swart, directeur van WPG Uitgevers Nederland, de mantel uitveegde. Swart brak een lans voor het inzetten van big data en algoritmen bij het voorspellen van bestsellers. Hij haalde daarbij enigszins onhandig Vijftig tinten grijs aan als artistiek voorbeeld.
De Bezige Bij-auteur Wieringa was razend over de uitspraken, die volgens hem een groot misprijzen voor de literatuur etaleerden. Schrijvers sidderden en beefden voor zoveel bruut marktgericht denken. Toen later ook VBK-topman Wiet de Bruijn zich niet vies toonde van meer cijfermatig onderzoek naar leesvoorkeuren, sloeg de vlam helemaal in de pan.
Dat algoritmen en big data ook in 2018 over de tongen zullen rollen, zeker in een krimpende boekenmarkt, staat buiten kijf. Netflix mag dan precies weten waar u afhaakt bij een serie, een boekenuitgever kan alleen maar gissen op welke pagina u de bladwijzer laat slingeren of zijn boek verveeld weglegt. Toch blijven Vlaamse uitgevers op hun hoede voor doorgedreven cijferfetisjisme om een boek inhoudelijk bij te sturen. "Je mag als uitgever nooit puur marktgericht denken", zegt Harold Polis, directeur van de gelijknamige uitgeverij. "Anders vermindert je aandrang om extravagant te durven zijn en je intuïtie te laten spreken. Natuurlijk komen big data van pas om in te schatten waar het publiek pap van lust. Maar bestsellers voorspellen blijft moeilijk. Je moet elke keer weer het warm water uitvinden. De groep nieuwsgierige lezers is groot, maar de niche van kopers is klein. Als ik mijn vak wil blijven beoefenen, moet ik daarom strenger en kieskeuriger worden, en hogere eisen opleggen."
'Je mag als uitgever nooit puur marktgericht denken, anders vermindert je aandrang om extravagant te durven zijn en je intuïtie te laten spreken'
Ook Rudy Vanschoonbeek, directeur van Uitgeverij Vrijdag, ziet pro's en contra's: "Mij interesseert dat gecijfer wanneer je een boek volgens een beproefde formule wil neerzetten. Op literatuur lijkt het me niet toepasbaar, daar moet je de schrijver zijn artistieke vrijheid gunnen."
Het hoogoplopende debat over cijfersturing in boekenland was een zoveelste symptoom van de toenemende spanning tussen auteurs en hun concerns, soms uitmondend in regelrechte vertrouwensbreuken en deserties. Schrijvers voelden zich in 2017 beknot in hun creativiteit en gereduceerd tot commerciële pionnetjes. Die zachte muiterij zindert nog steeds na. Kijk maar naar uitgeverij Querido Kind. Daar leidde een conflict met de WPG-top tot een interne opstand. De voltallige redactie herkende zich niet in de toekomstplannen van het concern en nam ontslag, waarna in haar kielzog minstens dertig auteurs volgden. Gevolg: in 2018 ziet Uitgeverij Emanuel het licht, met Bart Moeyaert en Edward van de Vendel als vaandeldragers. Querido Kind blijft verweesd achter.
Ook tussen Atlas/Contact en het VBK-concern nam de onrust grote proporties aan. Auteurs als Adriaan van Dis, Geert Mak en Niña Weijers dreigden "uit liefde voor de literatuur" zelfs met een schrijversstaking tegen de managersgreep en uit solidariteit met directeur-uitgever Mizzi van der Pluijm. Zij zou naar Das Mag vertrekken. Maar momenteel is Van der Pluijm financiers aan het zoeken voor haar nieuwe uitgeverij, die in 2018 van start gaat en ongetwijfeld ook auteurs uit de Atlas/Contact-rangen rekruteert.
Waargebeurd en autobiografisch
Intussen richten uitgevers volop hun pijlen op het betere non-fictieboek met literair cachet. Temeer omdat grote kaskrakers in de Nederlandse fictie vaker uitblijven, zo berekende het magazine HP/De Tijd. Overduidelijk is dat vooral de honger naar waargebeurd en autobiografisch zal toenemen in 2018. Je zag de tendens uitgekristalliseerd in de bestsellerlijsten én op de shortlists van literaire prijzen. Boeken op de grens tussen fictie en non-fictie nemen er een groter aandeel in. Zoals de Congo-roman De mensengenezer van Koen Peeters over het leven van antropoloog Renaat Devisch. "De trend is al een poosje aan de gang", zegt Rudy Vanschoonbeek. "Je zag het opduiken bij Orgelman van Mark Schaevers of Oorlog en terpentijn van Stefan Hertmans, gebaseerd op de dagboeken van zijn grootvader. Het pigment van de geschiedenis blijft de lezer prikkelen."
Raakt literatuur in het verdomhoekje? "Neen, zo’n vaart loopt het niet", denkt Harold Polis. De gedaalde interesse voor fictie heeft volgens hem te maken met "een onttovering van onze wereld". Polis: "Literatuur is een vorm van transcendentie: je beeldt je een wereld in die niet bestaat. Maar veel lezers missen tegenwoordig ijkpunten, het gevoel voor symboliek of kennen hun klassiekers niet meer. De gelaagdheid van literatuur wordt onvoldoende begrepen. Natuurlijk komen romans nog steeds tegemoet aan een verlangen naar escapisme. Maar nu neemt de beeldentaal van Netflix dat weleens over." Vanschoonbeek is minder pessimistisch: "Literatuur vindt zich altijd opnieuw uit, zij het met non-fictietinten. Als ik merk dat ons op een na best verkopende boek uit 2017 dat van debutant Zita Theunynck was, dan ben ik niet bang voor de toekomst van de bellettrie."