Studie brengt verspreiding Zwarte Dood in kaart en besluit dat niet ratten achter 50 miljoen doden zaten maar dat we het aan onszelf te wijten hebben

De Zwarte Dood begon zijn dodelijke opmars in 1347 en roeide in enkele jaren tijd een derde van de Europese bevolking uit. Het was de voorbode van de Tweede Pandemie, een reeks van dodelijke uitbraken van de pest die tot in de vroege 19de eeuw voorkwam in Europa, het Midden-Oosten en Azië.

“De pest heeft de menselijke geschiedenis ingrijpend veranderd en daarom is het heel belangrijk om te begrijpen hoe de ziekte zich verspreidde en waarom het zo snel gebeurde”, volgens coauteur Katharine Dean van de universiteit van Oslo in Noorwegen. “Tot nog toe is daar weinig over geweten”, zo klinkt het, “en wordt algemeen aangenomen dat het ratten en hun vlooien waren die de plaag uitdroegen. Maar er is weinig historisch en archeologisch bewijs dat het in de middeleeuwen ook echt zo gebeurde.” (lees hieronder verder)

De pest wordt veroorzaakt door een bacterie, yersinia pestis. Als die een rat infecteert, kan de bacterie via vlooien die het bloed van het dier drinken overspringen op andere ratten en zelfs mensen. De bacterie komt dan in de bloedbaan van de mens terecht en nestelt zich in lymfeklieren. De infectie maakt dat klieren beginnen te zwellen en de vreselijke builen veroorzaakt die zo kenmerkend zijn voor de pest.

Omdat ratten een belangrijke rol spelen in de moderne uitbraken van de pest en er genetisch bewijs is dat het ook de yersinia pestis is die zoveel levens eiste in de middeleeuwen, denken veel experts dat de verspreiding van de plaag in de 14de eeuw en daarna op dezelfde manier moet zijn gegaan.

Er zijn echter ook grote verschillen. De Zwarte Dood verspreidde zich veel sneller door Europa dan om het even welke moderne variant van de ziekte en in de middeleeuwen wordt ook geen melding gemaakt van een massale sterfte van ratten die de pest voorafgaat en waardoor vlooien overgaan op de mens. (lees hieronder verder)

De onderzoekers brachten de verspreiding van de pest in de middeleeuwen in kaart en kwamen uit bij een alternatieve hypothese: dat het menselijke parasieten zoals vlooien en luizen waren geweest. En dat zou de verschillen tussen de oude en de nieuwe variant van de plaag ook beter verklaren.

Mathematisch zien de patronen voor een verspreiding van de ziekte via vlooien van ratten enerzijds en vlooien en luizen van de mens anderzijds er anders uit. Het team van Dean testte het uit en simuleerde hoe een uitbraak van de pest precies gegaan moet zijn, op basis van de manier waarop ratten, vlooien en menselijke parasieten zich gedragen. Vervolgens werd een statistische evaluatie uitgevoerd en bekeken welke modellen de sterftepatronen bij negen verschillende uitbraken van de Tweede Pandemie het beste konden verklaren. Tot hun verbazing bleek dat het model met de menselijke parasieten in zeven van de negen gevallen de sterftecijfers veel dichter benaderden dan het model met de ratten.

Volgens Dean kunnen de modellen nog verbeterd worden met meer experimentele gegevens. Ze denkt dat de studie wel wat stof zal doen opwaaien bij andere wetenschappers die de pest bestuderen en van wie er verscheidene rotsvast van overtuigd zijn dat het toch de ratten waren die haar verspreidden. Zelf ziet ze zich echter als de meer objectieve bron, omdat ze werkte op basis van cijfers.