Het is de specialisatie van Liesbeth van Rossum, de relatie tussen hormonen en overgewicht. Ze ziet het dan ook als haar missie om onwaarheden over obesitas de wereld uit te helpen. Zoals het “feit” dat overgewicht enkel en alleen te maken heeft met te veel en te ongezond eten, bijvoorbeeld.

“Mensen met ernstig overgewicht worden vaak ontzettend verwijtend aangekeken”, zegt ze in Psychologie Magazine. “En zo kijken ze ook naar zichzelf: ik doe alles fout. Terwijl er bij hen vaak allerlei dingen spelen waardoor hun hele lichaam ontregeld is. Natuurlijk zijn een ongezond eetpatroon en te weinig bewegen ook heel belangrijke oorzaken van overgewicht. Maar daaronder liggen vaak heel andere factoren die het erg lastig kunnen maken om af te vallen.”

Stress

Van Rossum heeft het dan vooral over (chronische) stress, en het daarmee gepaard gaande verhoogde cortisolniveau. “Cortisol vergroot onder andere de trek in eten met veel calorieën”, zegt ze. “De meeste mensen denken bij stress meteen aan dingen als een hoge werkdruk of financiële problemen. Die spelen beslist ook een rol bij de toename van overgewicht, maar het lichaam maakt geen onderscheid tussen psychische en fysieke stress, dus ik heb het ook over fysieke stress. Denk bijvoorbeeld aan chronische pijn. Door hoofdhaaronderzoek weten we sinds kort dat dat een sterk verhoogd cortisolniveau veroorzaakt.”

Slaaptekort

Het cortisolniveau stijgt ook bij slaaptekort. “En dat ontregelt ook nog eens de hormonen die je honger- en verzadigingsgevoel bepalen. Voor een gezond gewicht is het dus heel belangrijk dat je voldoende nachtrust krijgt. Als je ploegendiensten draait, komt slaap echter vaak in de verdrukking. Allemaal dingen die niets met karakterzwakte te maken hebben, maar die overgewicht wel sterk in de hand werken.”

Medicijnen en ‘zalfjes’

Volgens Van Rossum hebben ook huisartsen een belangrijke taak te vervullen. “Ze moeten alerter zijn als ze iemand met overgewicht zien. In plaats van meteen te beginnen over meer bewegen en gezonder eten, moeten ze eerst even controleren: welke medicijnen neemt deze patiënt allemaal. We vinden steeds meer aanwijzingen dat er een verband is tussen veelgebruikte middelen (bijvoorbeeld tegen astma, allergieën, eczeem... nvdr.) en overgewicht.”

“Het gaat dan meer bepaald over medicijnen met corticosteroïden, een stof die lijkt op de stresshormonen die ons eigen lichaam aanmaakt. Er werd altijd gedacht dat die corticosteroïden uit crèmes, puffertjes en andere geneesmiddelen nauwelijks in onze bloedbaan terechtkomen, maar zeer waarschijnlijk gebeurt dat wel. Mensen die zulke middelen langdurig en in hoge doseringen gebruiken, gaan precies dezelfde verschijnselen vertonen als mensen die door andere oorzaken een hoog cortisolniveau hebben: ze hebben vaker overgewicht en ze slaan vooral meer vet op rond hun middel. Opmerkelijk: doordat ze spiermassa verliezen, worden hun armen en benen juist dunner. Daarbovenop worden ze ook gevoeliger voor depressie en geheugenproblemen. Om van hun overgewicht af te raken, gaan mensen vaak meer pillen slikken, waardoor ze in vicieuze cirkel terechtkomen.”

Gewoonten veranderen

Uiteraard vindt Van Rossum als dokter obesitas een groot probleem, “maar het sociale stigma is vaak nog erger”. “Natuurlijk zien we in ons centrum ook mensen die drie liter cola per dag drinken en daarbij alleen denken: het is een drank en ik heb dorst. Ze hebben er geen idee van dat juist suiker uit frisdrank enorm aantikt. Of mensen die denken dat versgeperst sinaasappelsap heel gezond is… Bij deze mensen is het dan vooral belangrijk dat ze hun gewoonten veranderen. Maar dat klinkt simpeler dan het is. Want als je eenmaal gewend bent aan dat koekje bij de koffie, dan gaat je lichaam automatisch hongerhormonen aanmaken zodra je nog maar aan koffie denkt. Vaak is er een intensieve training nodig om van die gewoonten af te raken, maar sommigen slagen er wel in.”