Er is nog leven na Pfizer: vijf alzheimer-onderzoekers spreken
Woensdag heeft de Stichting Alzheimer Onderzoek 12 nieuwe beurzen uitgereikt aan onderzoekers. Wij laten vijf onderzoekers aan het woord, en vroegen hen wat ze zelf precies doen en hoe ze de toekomst zien na Pfizer: "De bal ligt nu in het kamp van de academici." En die academici zijn vastbesloten: "Ik ben ervan overtuigd dat alzheimer een behandelbare aandoening wordt, zij het – net zoals bij aids en kanker – in eerste instantie als een chronische aandoening."
De Stichting verzamelde 1,485 miljoen euro via donaties, een bedrag waarmee 12 onderzoekers aan de slag kunnen voor verder onderzoek of nieuwe research (ook de Vlaamse regering zegde overigens steun toe). Wij legden enkelen van hen drie vragen voor:
- Hoe kijken jullie, twee weken later, terug op de belissing van farmareus Pfizer om de geldkraan dicht te draaien voor de ontwikkeling van een geneesmiddel tegen alzheimer?
- Op welke termijn verwachten jullie een eventuele doorbraak, klein of groot? In welk deelaspect zou dat kunnen zijn?
- Wat gaan jullie zelf precies onderzoeken?
Steven Verhelst (KULeuven): "Terugtrekken Pfizer heeft geen enorme gevolgen"
1. Het terugtrekken van Pfizer uit het Alzheimer onderzoek heeft volgens mij geen enorme gevolgen, want medicijnontwikkeling zelf verandert niet heel veel aan het begrip over de ziekte. Het is wel steeds duidelijker dat we de ziekte helemaal niet zo goed begrijpen.
Ik denk dat de bal nu vooral bij de academische wereld ligt - om eerst het ontstaan van de ziekte goed in kaart te brengen. Dit onderstreept het belang van subsidies aan wetenschappers door instellingen zoals de Stichting Alzheimer Onderzoek.
Over tien jaar kunnen we weten wat de oorzaak is van de ziekte, en kunnen we de strategieën hebben om het stil te leggen
2. Ik verwacht dat de eerste doorbraken misschien teleurstellingen kunnen zijn in de trant van: we zitten met deze aanpak op het verkeerde pad. Maar ook dat is belangrijk, zodat onderzoekers zich op andere mogelijkheden kunnen richten.
Ik denk dat we binnen tien jaar weten of eiwitneerslag (seniele plaques), de kluwens van het eiwit Tau, of nog iets anders de oorzaak is van de ziekte, en dat er dan ook al strategieën zijn om dit proces stil te kunnen zetten. Dan mogen we zeker van een grote doorbraak spreken. Maar tegelijk: ik ben chemicus van achtergrond. Met neurodegeneratieve ziekten heeft mijn onderzoek in het verleden weinig te maken gehad.
Zorgen voor een vlag in het blacklight van een discotheek
3. Project: Elucidation of the binding sites of gamma-secretase modulators.
Ik vergelijk de eiwitten in een cel wel eens met mensen in een discotheek. Het is erg druk, en het is moeilijk om een vriend in het donker te vinden. Maar stel dat die vriend een vlag bij zich zou hebben die oplicht in het 'blacklight', dan zou dat veel eenvoudiger zijn. Mijn laboratorium bouwt kleine moleculen die vlaggen kunnen steken op heel specifieke eiwitten, zodat we daarvan de eigenschappen kunnen onderzoeken.
In dit specifieke project willen we weten hoe bepaalde klassen van mogelijke medicijnen precies binden aan hun doelwit, en daarvoor ontwikkelen we dus zulke moleculen. Zonder subsidie van de Stichting Alzheimer Onderzoek zou mijn laboratorium deze chemische aanpak niet kunnen toepassen op de ziekte van Alzheimer.
Winnok De Vos (Universiteit Antwerpen): "Ondanks de complexiteit van het brein moet een behandeling mogelijk zijn"
1. Het blijft een ernstige aderlating. Anderzijds denk ik wel dat deze aankondiging als een wake-up call kan dienen voor de maatschappij en hoop ik dat het andere bedrijven kan inspireren om zich net wel te profileren op deze markt, en dit door hun blik te verruimen.
Alzheimer – en bij extensie, dementie – is immers een snel ontwikkelende epidemie die dringend nood heeft aan alternatieve strategieën en originele invalshoeken om tot effectieve behandelingen te komen. Dit kan enkel door doorgedreven, fundamenteel (lees: hoog-risico) onderzoek dat per definitie vanuit academische hoek komt en gelukkig gefinancierd wordt door verenigingen als Stichting Alzheimer Onderzoek. Het is exact door fundamenteel onderzoek dat nu ook HIV-infecties en bepaalde kankers in plaats van dodelijk nu perfect behandelbaar of chronisch zijn geworden.
Ik ben ervan overtuigd dat alzheimer een behandelbare aandoening wordt, zij het – net zoals bij aids en kanker – in eerste instantie als een chronische aandoening
2. Ik durf geen cijfer te plakken op de termijn die nodig is om tot een effectieve behandeling te komen, maar ik geloof wel dat ondanks de complexiteit van het brein een behandeling mogelijk is. Gedreven door zeer recente technologische ontwikkelingen die het mogelijk maken de cellulaire en moleculaire opbouw van het brein gedetailleerd te bestuderen hebben we op relatief korte tijd bijzonder veel kennis verworven over de ontwikkeling van de ziekte. (...)
Ik ben ervan overtuigd dat alzheimer een behandelbare aandoening wordt, zij het – net zoals aids en kanker – in eerste instantie als een chronische aandoening, en meer dan waarschijnlijk ook door een combinatie van verschillende medicijnen (in tegenstelling tot een wonderpil).
Kenmerkende eigenschappen voor alzheimer visualiseren
3. Madmaps. Multimodal whole-brain staging in tauopathy mouse models.
Ons team heeft in samenwerking met een bedrijf (!) een microscopische techniek op punt gesteld om de kenmerkende eigenschappen van alzheimer, zoals proteïneophopingen, op celniveau in het intacte brein te visualiseren. Met deze techniek kunnen we de ontwikkeling van de ziekte – althans in modelmuizen – zeer precies in kaart brengen.
Dankzij Stichting Alzheimer Onderzoek zullen we nu ook kunnen onderzoeken in welke mate deze cellulaire defecten samenhangen met storingen in de verbindingen tussen verschillende hersengebieden (kortom met het verlies van hersenfunctie). Dit in samenwerking met Prof. Annemie Van Der Linden (Bio-Imaging Lab, UA).
Sara Calafate (KU Leuven - Vlaams Instituut Biotechnologie), pilootproject: "Academici mogen het hoofd niet laten hangen!"
1. We hadden de laatste paar jaar al opgevangen dat de farmareuzen niet meer zo happig waren om verdere research voor medicatie te doen. Dit moet ons zorgen baren, want als de farmareuzen de focus verleggen, zal het geld voor dit type onderzoek ook dalen. Maar ons brein blijft een bijzonder complex orgaan, en ook een andere vorm van onderzoek zal een even grote uitdaging vormen. De academische wereld mag het hoofd zeker niet laten zakken!
Ik zie eerst een doorbraak komen op het vlak van het uitstellen van de ziekte
2. Tijd is relatief, en zoals ik eerder zei, het brein vormt een echt uitdaging voor onderzoekers. Ik denk dat de eerste verwezenlijking te maken zal hebben met hoe we het begin van de ziekte kunnen uitstellen, wat nog iets anders is dan de ziekte genezen.
Reizen door de tijd met je episodic memory
3. Dissecting a pathological framework for Alzheimer’s disease at the circuit-level: Het project dat ik indiende, focust op het begrijpen van hoe het deel van onze hersenen werkt dat het geheugen ondersteunt. Dit hersenonderdeel is bij alzheimerpatiënten heel kwetsbaar. Het heeft ook te maken met episodic memory, het soort dingen die het vaakst wegvallen bij patiënten. Dat episodische geheugen maakt het mogelijk om door de tijd te reizen en bewust je eigen eerdere ervaringen opnieuw op te roepen, kortom, het maakt ons tot wie we zijn.
Melvin Rincon (KULeuven - VIB) , pilootproject: "Er zijn veelbelovende opties"
1. We moeten ons geen zorgen maken over toekomstig onderzoek naar alzheimer. Heel wat farmabedrijven, kleinere biotech-consortiums en gewone onderzoekscentra blijven onderzoeken hoe ons brein werkt, en hoe we een behandeling kunnen ontwikkelen.
2. Typisch voor alzheimer is de opstapeling van eiwit (beta-amyloïde plaques). Therapieën die er specifiek op gericht zijn om het vormen van die plaques te verminderen, of hun opruiming te bevorderen door antilichamen te gebruiken, klinken momenteel als een veelbelovende optie. Er is ook nog gentherapie, om de werking van bepaalde stoffen in de hersenen van patiënten te stimuleren.
Hersencellen gebruiken als fabriekjes om genezende stoffen aan te maken
3. Tailored AAV delivery systems that boost production of anti-BACE1 nanobodies for effective treatment of Alzheimer’s disease: Ik richt me vooral op het gebruik van gentherapie. Het kan een manier zijn om het aanmaken van een specifieke stof in het brein te stimuleren (antilichamen). We brengen nieuw genetisch materiaal aan (dna) in bepaalde lichaamscellen. Dat dna kan vervolgens eiwitten produceren die ons lichaam mist. We proberen hersencellen te gebruiken als fabriekjes om het geneesmiddel (antilichamen) te produceren, en hopen dat die de zogenoemde plaques kunnen uitschakelen.
Marine Bretou (KU Leuven - VIB) , pilootproject: "Afhaken Pfizer was enorme verrassing"
1. Dit was effectief een enorme verrassing, niet enkel voor de onderzoekswereld maar ook voor patiënten en verzorgers. Dementie is een wereldwijd probleem, waarvan alzheimer ongeveer 80 procent vertegenwoordigt. Tegen 2050 zal het aantal 65-plussers met alzheimer wellicht 3 keer zo hoog zijn, wat grote sociale en economische gevolgen zal hebben. (...) Gelukkig zijn we in de voorbije 5 à 10 jaar veel meer gaan begrijpen over de moleculaire kant van de ziekte.
2. Of ik een doorbraak verwacht? Kort samengevat: ja. Verschillende labs en bedrijven bekijken de ziekte vanuit verschillende hoeken. (...) Puur vanuit het oogpunt van research zijn er regelmatig ontdekkingen die de expertise en het talent in Vlaanderen in de verf zetten. Maar zo'n ontdekkingen moeten dan nog wel een hele weg afleggen vooraleer je echt aan genezen kan denken, en dit neemt soms 5 tot 10 jaar in beslag.
Er zijn regelmatig ontdekkingen. Maar die moeten telkens een heel proces doorlopen richting medicijn. Dat kan 5 à 10 jaar duren.
3. Role of ARF6 in PSEN1 mediated endo-lysosomal defects: Ik probeer te achterhalen waarom specifieke organellen ( een soort lysosomen) er niet in slagen om toxisch afval in het brein af te breken. Dit gebeurt in een eerste fase, nog voor de ziekte zich klinisch manifesteert. Ik hoop inzicht te krijgen in waarom moleculaire processen falen, om zo nieuwe technieken te vinden om dat afbraakproces van die "slechte" elementen te laten herstellen. Want de ophoping van die stoffen hebben een impact op de normale werking van de hersenen, b.v. op de contacten tussen zenuwcellen die nodig zijn voor ons geheugen en om informatie over te zetten binnen onze hersenen.
