Van Mata Hari tot Dadaïsten: Leeuwarden vanaf dit weekend Europese Culturele Hoofdstad 

Leeuwarden Europese Culturele 2018 hoofdstad werd al in oktober in gang gezwengeld door Mata Hari met een grote tentoonstelling, een wandeling en enkele kleinere projecten. Mata Hari is "de Nachtwacht" van Friesland. Margareta Zelle werd geboren in Leeuwarden en maakten, na een verblijf op de toenmalige Nederlandse kolonie Java,  in Europa furore als de exotische danseres Mata Hari. Ze was dol op officieren, van alle legers, en raakte verstrikt in een spionageschandaal. In 1917 kwam ze voor het vuurpeleton.  

Leeuwarden, Friesland, het Waddengebied en zelfs Groningen hebben meer troeven dan enkel Mata Hari. Verscheidene kunstenaars kenden er hun bakermat, ze verbleven er een tijd of maakten een opgemerkte passage. Het gaat onder meer om M. C. Escher, Mondriaan, Van Gogh, Van Doesburg, maar ook om de Dadaïsten. Die absurde pre-surrealistische kunststroming werd onder impuls van Kurt Schwitters in Drachten gecreëerd in de jaren 20 van de vorige eeuw. Die kunstenaars verdienen de komende maanden een plaats in Leeuwarden en omgeving. Het wordt trouwens een sobere en duurzame Culturele Hoofdstad, met veel inspraak door de lokale bevolking. Voorts werkt de organisatie nauw samen met vluchtelingen. Van alle Nederlandse provincies heeft Friesland de meeste asielzoekers opgenomen.   

Leeuwarden is een sympathieke en "behapbare" stad, met veel water en open ruimte, midden het uitgestrekte Friese landschap. Een van de iconen van de stad is de scheve "Oldehove", uit 1529. De massieve toren staat er nog schever bij dan zijn soortgenoot in Pisa. Bovenaan heb je een prachtig uitzicht over de regio.

De stad Leeuwarden was zo welvarend dat het koningshuis er ooit een tweede residentie bouwde. Een stad van zo'n 100.000 inwoners, met in bijna elke straat een - al dan niet obscuur - museum. 

De stad en de streek haalden en halen hun welvaart uit de zuivelindustrie, denk maar aan "Fries Meisje". Enkele activiteiten tijdens dit feestjaar verwijzen naar het agrarische karakter en de biodiversiteit van Friesland:

De feesten van het openingsweekend kunt u live te bekijken op NPO1. Hieronder vindt u alvast enkele hoogtepunten uit het programma. 

Een Elfstedentocht zou een mirakel zijn, maar Friesland biedt een alternatief in de vorm van 11 grote fonteinen in de 11 Friese steden. Geen ijs dus, maar sprankelend water. Of waterdamp, in 1 geval. Als het stenen uit de grond vriest, kunnen de bevroren fonteinen nog een extra dimensie creëren. 11 kunstenaars uit evenveel landen hebben de fonteinen zo ontworpen dat de plaatselijke bevolking errond kan verbroederen, samen met de culturele toeristen.   

Het Friese Zwarte Paard is een begrip. Het is de oudste inlandse soort van Nederland. Vermoedelijk werden ze drie millennia geleden al gebruikt. De Romeinen zouden het ras erg hebben geapprecieerd, in die mate dat ze exemplaren meenamen voor hun militaire campagne op de Britse eilanden. De paarden hielpen de Nederlanders in hun eeuwige strijd tegen het water. . Tijdens de manifestatie culturele hoofdstad komt er een muzikaal theaterspektakel, gebaseerd op het 19e-eeuwse Duitse verhaal "Der Schimmelreiter" van Theodor Storm, met 120 paarden. 

Aardappelen zijn de verbindingsschakel tussen Friesland en Malta, waar de 2 Culturele Hoofdsteden zich dit jaar bevinden. De twee gebieden werken al 160 jaar samen aan de verbetering van aardappelsoorten. Sinds 2014 steken de telers gedichten in zakken aardappelzaad die ze met elkaar uitwisselen. In het hoofdkwartier van de Hollandse patat, Het Bildt, organiseren ze het festival "Potatoes Go Wild".  

In Drachten werd in 1916 het Dadaïsme boven de symbolische doopvont gehouden. In dezelfde stad verscheen het manifest van de absurde beweging. De bedenker van de kunstrichting, Kurt Schwitters, verbleef hier graag. Het Museum Dr8888 en het Van Doesburg-Rinsemahuis brengen De Stijl (van onder anderen Mondriaan) en Dada samen.  

Ook M. C. Escher, de wereldberoemde bedenker van onmogelijke realiteiten, is geboren in Leeuwarden. Vanaf eind april loopt in Het Fries museum een tentoonstelling met 80 werken van Escher. Ze tonen de ontwikkeling van een technisch virtuoze graficus tot de bedenker van een eigen universum, een wereld vol bedrieglijke landschappen en misleidende kubistische architectuur.  

Vorige week al ging Valletta Europese Culturele Hoofdstad 2018 van start. Net als Leeuwarden-Friesland is heel Malta betrokken bij de culturele evenementen. Valletta is een centrum van barokarchitectuur, en de stad speelt dat element ten volle uit. Het carnaval is een van de meest spectaculaire ter wereld. Jean Parisot de la Valletta, grootmeester van de Ridders van Sint-Jan, stichtte de stad in de 16e eeuw als vesting tegen de Turken, die de Middellandse zee wilden overheersen. De Italiaanse architect Francesco Laparelli tekende het typische rasterpatroon van de stad. 

In de Sint-Janscokathedraal hangt een meesterwerk van Caravaggio, "De onthoofding van Johannes de Doper":   

Caravaggio verbleef op Malta toen hij op de  vlucht was voor de Italiaanse justitie begin 17e eeuw. Het is het enige schilderij dat de kunstenaar ooit signeerde.

Wie meer wil weten over de beide programma's kan terecht op de website van Leeuwarden en Valletta.