‘Als we die netwerken (van mensensmokkelaars, red.) kunnen neutraliseren, zullen veel minder transitmigranten naar hier worden geleid en zal ook een einde komen aan de criminaliteit van mensen die zich op de ellende van anderen trachten te verrijken’, zei de woordvoerder van minister van Veiligheid Jan Jambon (N-VA) vanochtend bij de aankondiging van het ‘Plan Transmigratie’.

Dat plan moet de strijd tegen mensensmokkelaars opvoeren door ’s nachts autosnelwegparkings beter te beveiligen, door dagelijks te controleren op parkings, in treinen en havens en door de smokkelnetwerken beter in kaart te brengen. Het plan is broodnodig, maar niet nieuw. Al twee jaar geleden, met de dreigende ontruiming van de ‘jungle’ van Calais, voerde de federale regering (tijdelijk) de forcing. Twee jaar later is de ‘frontlijn’ hoogstens wat opgeschoven, dieper het binnenland in. En gaan smokkelaars en migranten nog driester te werk.

‘Politie en justitie gaan de mensensmokkel niet oplossen’, zei Wim Bontinck, diensthoofd van de cel mensenhandel van de federale politie, twee jaar geleden in onze krant. Dat zal ook het nieuwe plan niet doen. Zolang transitmigranten naar het Vereningd Koninkrijk willen, zal ons land smokkelnetwerken nooit kunnen ‘neutraliseren’ en zullen migranten blijven komen. Al de rest is symptoombestrijding.

Illusie 1: de autosnelwegparkings op slot

Vijf snelwegparkings richting de kust, onder andere die in Groot-Bijgaarden en Jabbeke, zullen ’s avonds en ’s nachts door een private firma worden bewaakt. De federale wegpolitie zal andere parkings regelmatig controleren. Intussen rolt Vlaams minister Ben Weyts (N-VA) zijn ‘totaalplan’ voor snelwegparkings langs de E40 verder uit om migranten te beletten nog in vrachtwagens te klimmen. In november opende een beveiligde parking in het Oost-Vlaamse Kalken, op de E17, voordien schakelden Mannekensvere, Westkerke, Jabbeke, Drongen en Wetteren over op een ander regime voor langparkeren.

Zijn hekken en camera’s langs de parkings genoeg? Wellicht niet. Na de ontruiming van Calais kregen de parkings van Jabbeke en Mannekensvere al zes weken private bewaking. Dat werd stopgezet omdat de factuur – meer dan 200.000 euro voor zes weken – te hoog opliep. Vraag is hoelang de overheid deze keer bereid zal zijn om het geld voor private bewaking op te hoesten. Ook de federale wegpolitie heeft te weinig mensen en middelen om overal tegelijk te patrouilleren. Wanneer zij ’s nachts bijvoorbeeld enkele ongevallen op de autosnelweg moeten afhandelen, hebben smokkelaars op de parkings doorgaans vrij spel.

‘Smokkelaars zoeken altijd de weg van de minste weerstand’, zei Wim Bontinck twee jaar geleden in hetzelfde interview met De Standaard. Als de politie het hen moeilijker kan maken, zullen zij hun terrein alleen verleggen, nog dieper het binnenland in. De burgemeester van Rotselaar, waar ook een autosnelwegparking is, maakte zich vanochtend al zorgen om de gevolgen daar, omdat zijn parking niet permanent zal worden bewaakt. ‘Dan wordt het hier open deur’, zei hij op VTM Nieuws.

De paradox is dat het er voor de migranten nog gevaarlijker op wordt wanneer ze langer in een vrachtwagen reizen, zeker wanneer ze onopgemerkt blijven. Reizen in koelwagens kan levensgevaarlijk zijn.

Illusie 2: de haven van Zeebrugge op slot

De jongste jaren pakte de politie steeds meer migranten op in en rond de haven van Zeebrugge, waar ze in het ruim van een vrachtwagen klimmen om de oversteek naar Engeland te maken. Terwijl het aantal opgepakte migranten van 2012 tot 2014 jaarlijks rond de 300 schommelde, waren het er in 2015 al 785 en in 2016 plots 3.000. Sinds twee jaar controleert de politie veel meer in en rond de haven, wat de stijging verklaart. Maar door het gebrek aan plaatsen in de gesloten centra van de Dienst Vreemdelingenzaken moeten de meeste migranten meteen worden vrijgelaten. Dus blijven ze opnieuw proberen. Extra controles in en rond de haven zullen dat niet meteen verhelpen.

Veel havenbedrijven hebben al extra maatregelen genomen om de terreinen en terminals te beveiligen. Er is zelfs een wet gekomen die het betreden van het havengebied strafbaar maakt. Maar die maatregelen hebben niet kunnen verhinderen dat migranten er nog altijd in slagen om via Zeebrugge Engeland te bereiken. Op de Facebookgroepen van het burgerplatform, dat de transitmigranten in het Maximiliaanpark onderdak biedt, bulkt het de jongste weken van de berichten van vrijwilligers die van hun gasten plots een berichtje krijgen – met hartjes en bedankjes erbij: ‘Mom, I did it! I’m in London!’

Het zijn er misschien minder dan vroeger die daarin slagen. Maar zolang er zijn, blijft de hoop en het vuur bij de achterblijvers levendig. Desnoods worden ze tien keer opgepakt (en weer vrijgelaten), maar bij de elfde poging hebben ze gegarandeerd succes.

Illusie 3: als we de smokkelnetwerken ‘neutraliseren’, dan ...

Bontinck (in hetzelfde interview): ‘Als we hit-and-runs doen op parkings, hebben we altijd prijs. Maar daarmee rol je nog geen smokkelnetwerk op. Meestal pak je de passeurs op. Alleen bij doorgedreven gerechtelijk onderzoek pak je ook de patrons op.’ Maar een gerechtelijk onderzoek kost veel tijd en geld. Het vergt bijvoorbeeld de inzet van tolken om telefoongesprekken af te luisteren. Intussen verleggen smokkelaars hun terrein of huren ze nieuwe mannetjes in.

Netwerken stoppen ook niet aan de landsgrens, wat de strijd bemoeilijkt en de impact van Belgisch politiewerk relativeert. Een migrant die van Turkije naar het VK wil geraken, doet in feite in etappes beroep op verschillende kleine netwerken. Wanneer in België een bende wordt opgerold, gaat het vaak slechts om de laatste schakel in een keten die snel en makkelijk wordt vervangen. Zo blijven speurders achter de feiten aanlopen. De politie mag dan ‘flexibele controles’ aankondigen om smokkelaars te verrassen, door de manier waarop ze werken zijn smokkelnetwerken veel flexibeler.

Zo bestaan cellen doorgaans uit een man of zes tot acht en veranderen ze snel van samenstelling. Ze werken niet zoals de maffia, met één chef. Ze hebben een horizontale werking. ‘Het kan best zijn dat een ronselaar voor enkele maanden inspringt en dan weer verdwijnt’, aldus Bontinck. ‘Wat heb je als smokkelaar nodig? Een dosis lef, een telefoon en een paar mannen. Dat is niet veel, he.’

Onze gevangenissen zitten vol met kleine garnalen die feitelijk dader én slachtoffer zijn. Het gaat om migranten die zelf de oversteek naar Engeland willen maken en zich door smokkelaars laten rekruteren. Dat gaat zo: als ze vijf migranten bij de smokkelaar aan de man kunnen brengen, krijgen zij zelf een gratis ticket. Zij hebben het telefoonnummer van de smokkelaar in hun gsm en zijn de eerste om tegen de lamp te lopen. Maar de grote vissen blijven meestal buiten schot.

De taskforce mensensmokkel, die de criminele netwerken in kaart moet brengen en door de federale politie wordt geleid, bestaat al meer dan twee jaar. De taskforce zal nu een versnelling hoger schakelen, heet het. Dat is geen overbodige luxe, maar eigenlijk hebben de federale politie en Europol al een vrij goed zicht op hoe de netwerken functioneren en op de technieken die ze gebruiken (zoals koelwagens of goederentreinen). Alleen word je de smokkelaars daarmee nog niet de baas.

Illusie 4: … zullen de migranten niet meer komen

Zelfs als de overheid erin slaagt netwerken van mensensmokkelaars een grote slag toe te dienen, zullen de migranten blijven komen. Desnoods tegen beter weten in. Draai of keer het zoals je wil: illegale migratie blijft een zaak van vraag en aanbod. Zolang migranten naar het VK willen, waar de schaduweconomie veel groter is en migranten makkelijker (in de illegaliteit) aan werk geraken, zal het businessmodel van smokkelaars succesvol blijven. Zolang Engeland ligt waar het ligt, zullen de migranten blijven komen. Zeker wanneer ze al de hel van Libië en de Middellandse Zee hebben overleefd.

De echte oplossing zal van Europa moeten komen, dat nog grote stappen te zetten heeft in een gemeenschappelijk asiel- en migratiebeleid, zeker op het vlak van grensbewaking, terugkeer, interstatelijke solidariteit en het regelen van meer legale migratiekanalen. Of zoals Bontinck het destijds formuleerde: ‘Wij kunnen alleen tijd winnen voor de politiek om goede oplossingen uit te werken.’