Deze Schotse kostschool figureerde in The Crown. "De makers hebben hun artistieke vrijheid gretig benut"

Met haar rugbyvelden, statige gebouwen en portretten van koninklijke alumni in de entreehal lijkt Gordonstoun een kostschool als elke andere. Maar die indruk verandert wanneer Liam Blatch, in onberispelijk schoolkostuum, antwoord geeft op de vraag wat de beste ervaring is die hij hier in een tochtige uithoek van Schotland heeft opgedaan.

"Met een groep leerlingen zijn we deze zomer drie weken naar een dorp in Noord-Thailand geweest om daar een waterput te bouwen", vertelt Blatch (17) als huisoudste tijdens de lunch. "De blijdschap van de mensen daar, en hun gastvrijheid, zal me altijd bijblijven."

Wie aan Britse kostscholen denkt, komt snel uit bij Eton, Harrow, Fettes, Rugby en Charterhouse. Deftige public schools waar kinderen uit goede milieus van oudsher worden opgeleid om het land - en voorheen het wereldrijk - te besturen. Academische en sportieve prestaties gaan voor alles.

Dienen van de medemens

Gelegen tussen golfbanen, een luchtmachtbasis en een varkensfokkerij is het relatief jonge Gordonstoun altijd een buitenbeentje geweest: het is in de jaren dertig gesticht als een nieuw soort kostschool, gebaseerd op de idealen uit Plato's De Staat, waar kinderen zouden worden opgeleid tot altruïstische wereldburgers. Niet het dienen van de kroon staat hier centraal, maar het dienen van de medemens.

Op de school is dan ook met lichte wanhoop gekeken naar de negende aflevering van de populaire Netflix-serie The Crown, die in het teken stond van de schooljaren van prins Charles en zijn vader Philip. Die laatste, een van de eerste leerlingen, had een fijne tijd gehad op de school en was vastbesloten ook zijn oudste zoon erheen te sturen. De kijker ziet hoe de jonge Charles naast een gebroken raam slaapt waardoor zijn bed kletsnat wordt, hoe hij wordt gepest door andere scholieren en hoe hij verdwaalt tijdens een duurloop door het onbarmhartige Schotse berglandschap.

"Het was drama, géén documentaire", zegt headmaster Titus Edge, in een kantoor dat uitkijkt op een cricketveld. "De makers hebben hun artistieke vrijheid gretig benut."

Koninklijke familie

Gordonstoun heeft het imago spartaans te zijn, deels vanwege de herinneringen van Charles. In brieven aan zijn ouders had hij het over een 'absolute hel', een 'Colditz in kilts' zelfs. Later, in de jaren zeventig, is hij milder gaan oordelen over zijn alma mater.

Voor de uitzending had Edge, zelf een oud-Gordonstounian, de ruim vijfhonderd leerlingen gewaarschuwd voor de aandacht die de school zou krijgen. Een troost is de goede band met de koninklijke familie. Charles' twee jongere broers hebben hier gezeten, en de kinderen van zijn zus Anne, die de beschermvrouwe van de school is. Anne zelf kon er niet heen: het was tot begin jaren zeventig een jongensschool.

Angst voor het fascisme

De koninklijke connecties gaan terug op oprichter Kurt Hahn, een Joodse onderwijskundige die in 1933 na kritiek op Hitler in Duitsland gevangen werd gezet. Na interventie van de Britse premier Ramsay MacDonald werd hij vrijgelaten en kon hij naar Groot-Brittannië komen. Daar kreeg hij de kans een school te stichten nabij Lossiemouth, het dorp waar MacDonald vandaan kwam. Bang voor het fascisme wilde hij een nieuws soort kostschool stichten. Een dagprogramma uit die dagen, ingelijst op de muur van Edges kantoor, begint met een koude douche, gevolgd door hardlopen door de tuinen, ontbijt, dan activiteiten als speerwerpen, boten bouwen en cello spelen en om kwart voor twee pauze: 'Reading aloud to boys lying flat'.

"Maak je geen zorgen, we hebben hier warme douches", lacht Edge. "Maar Hahns principes gelden nog. We trekken graag met tenten de bergen in en met onze zeilboot de zeeën op, naar de Noordpool zelfs."

Dat reizen gebeurt onder leiding van Ibrahim Park, die kantoor houdt in The Round Square, een rond gebouw dat een van de Gordons was gebouwd om de duivel buiten te houden na het verbreken van een pact. "Elke leerling doet mee aan 'expeds', niet alleen voor het avontuur, maar ook om elkaar te helpen. In de bergen telt je afkomst niet, is iedereen gelijk", zegt Park, gezeten onder een plattegrond van Schotland, "en de zeilboot, de Ocean Spirit of Moray, dat is onze trots van de school. De ligging van de school is ideaal: tussen de zee en bergen."

Eekhoorns

De school telt sportverenigingen, toneelgroepen die door binnen- en buitenland toeren, debatverenigingen en een doedelzakband. Voor scholieren die toezijn aan reflectie is er een Silent Walk, een bospad met eekhoorns dat van het meer naar een kerkje leidt, waar Gordonstoun-psalmboeken liggen. "Dat was de plek waar Charles het liefst kwam", zegt Marina Edge, de vrouw van het schoolhoofd, die als 16-jarige uit Saõ Paulo naar Gordonstoun kwam.

Goedkoop is de school niet: 34 duizend euro per jaar. Van de leerlingen komt eenderde uit Engeland, eenderde uit Schotland en eenderde van elders. Bij niet-koninklijke bekendheden is de school eveneens populair. De kinderen van David Bowie en Sean Connery zijn hier gevormd, en de kleindochter van Charlie Chaplin, die in Game of Thrones speelt. Voor kinderen van onbemiddelde ouders zijn er beurzen.

Vrijwillige brandweer

Voor Liam Blatch ging er een wereld open. "Ik kom van het platteland van Norfolk, van een staatsschool. Op Gordonstoun deelde ik opeens een kamer met een jongen uit Oman." Het kweken van een internationale familie was een van de intenties van Hahn, wat ook tot uiting kwam in The Crown. Nadat de al verweesde Philip, prins van Denemarken en Griekenland, ook nog zijn geliefdste zus verloor bij een vliegtuigongeluk, zou Hahn hebben gezegd: "Wij zijn nu je familie." In de jaren vijftig zou Hahn zijn bekendste oud-leerling, prins-gemaal inmiddels, adviseren bij het opzetten van de Duke of Edinburgh's Award, een wereldwijd programma voor de zelfontwikkeling van jongeren tussen de 14 en 24. Plus est en Vous is dan ook het motto van de school, ofwel 'Er zit meer in je.'

Hahns filosofie van altruïsme en toewijding aan de publieke zaak brengt met zich mee dat iedere leerling iets aan dienstverlening doet, van waterputten aanleggen in Thailand of dienen bij de kustwacht tot thee zetten voor oorlogsveteranen. Om die 'dienstplicht' aanschouwelijk te maken tovert Stephanie Hobbs een pieper uit haar Schots geruite schooluniform tevoorschijn. "Als er ergens brand is, moet ik ervandoor", lacht ze. De 17-jarige leerlinge uit Kent vertelt dat haar werk bij de vrijwillige brandweer een van de spannendste dingen is. "Al heb ik nog niet in actie hoeven te komen."

Dat Hobbs twee jaar geleden haar ouders smeekte naar Gordonstoun te mogen kwam door een documentaire over de school. "Het zag er avontuurlijk uit. En het is niet tegengevallen." Ze zegt met verbazing naar The Crown te hebben gekeken. "Ik herkende er niets in, zelfs het gebouw niet. Als je hulp nodig hebt, is er altijd wel iemand."

Dan verontschuldigt ze zich. Ze wordt verwacht bij een gesprek in The Silent Room. 'Over romantische liefde.'

Er is veel veranderd sinds de schooldagen van de kroonprins.