5 jaar later: hoe zou het nog zijn met paus Benedictus?

Het was tijdens een consistorie die dag. We zeggen en schrijven 11 februari 2013. Die consistories waren vaak saaie, gortdroge en weinig wervelende samenkomsten van de kardinalen en hun paus. Deze keer zouden enkele heiligverklaringen worden besproken tot Benedictus XVI een minutieus geschreven tekst voorlas. In het Latijn. De tekst leek te passeren, niemand leek te luisteren.

(lees verder onder de video)

Tot plots toch enkele kardinalen fris genoeg bleken om te begrijpen wat de paus aan het zeggen was. Wat hij aankondigde vooral: hij zou aftreden, op het einde van de maand. Want "mentaal en fysiek niet meer in staat om de zware taken van de paus naar behoren te verrichten". Benedictus vertelde dat zijn lichaam verzwakt was, dat het zo niet meer verder kon. In het Latijn. Na de bevestiging van het Vaticaan enkele uren later was het hek van de dam: de paus had voor een absolute stunt gezorgd en deed het Vaticaan wankelen op zijn grondvesten, de Heilige Stoel knarste plots.   

Op 28 februari, in de vooravond, nam Benedictus XVI afscheid van de gelovigen en van zijn functie. Vanop een spreekgestoelte aan de centrale gevel van Castel Gandolfo, het klassieke "buitenverblijf" van veel pausen. Met de historische woorden: "Ik ben maar een pelgrim die zijn pad op deze aarde aan het beëindigen is". En om klokslag  20 uur galmden de klokken nog eens, Rome had geen paus meer. Even toch.

Benedictus bleef in het kasteel voor enkele maanden, later zou hij terugkeren naar Rome om er in een klooster in de Vaticaanse tuinen te resideren, het Mater Ecclesiae. En in de loop der jaren is hij af en toe nog eens teruggekeerd naar Castel Gandolfo, vooral in de zomer dan. 

Wat volgde was een korte periode van "sedes vacans", zeg maar de tijd tussen de dood of het aftreden van een paus en de verkiezing van zijn opvolger. En op 13 maart 2013 sprak Franciscus voor het eerst de gelovigen toe op het Sint-Pietersplein. Sober, sympathiek, in het Italiaans en zonder al te veel vertoon. Een nieuwe wind had de poorten van de basiliek geopend.

Het duurde een hele tijd vooraleer Benedictus XVI zich nog eens vertoonde. Bijna een jaar zelfs, toen dook hij op in de Sint-Pietersbasiliek bij de ceremonie voor 19 nieuwe kardinalen. En zijn aanwezigheid zou altijd beperkt blijven. Telkens Franciscus nieuwe kardinalen creëerde, ontmoette hij de heren (hij was  er ook bij toen aartsbisschop De Kesel langs ging in het Vaticaan). Franciscus kwam al eens kort langs om te praten met hem, met in zijn zog een fotograaf en een cameraman. En bij de opening van het Heilig Jaar van Barmhartigheid (in 2016) was de paus emeritus er ook nog eens bij. 

Maar zijn "verschijningen" waren, bleven en zijn beperkt. Geen schoonvader die over de schouder meekijkt, geen bemoeienissen van een gewezen "baas", geen inmenging van de oude lijn, neen, Joseph Ratzinger (zijn geboortenaam) hield zich op de vlakte en koos voor de luwte en de stilte. Ver weg van het gewoel, verborgen in een stil hoekje van Vaticaanstad. Het rustige geschuifel van een pelgrim.

Veel scenario's zijn al uitgetekend over het aftreden van Benedictus XVI. Zelf was hij altijd duidelijk en formeel: hij voelde zich te oud en te zwak om zijn functie nog naar behoren te vervullen. Een tijd later zegden (zelfverklaarde?) intimi van de paus emeritus dat "een mystieke verschijning" hem had overtuigd om een stap opzij te zetten.

Maar wat ook rondwaart, is de overtuiging dat de paus de druk niet meer aan kon. Vatileaks (het schandaal waarbij veel bezwarende documenten uit het Vaticaan werden gelekt, vol elementen van corruptie, machtsmisbruik en intriges) zou hem hebben doen wankelen, het "verraad" van zijn gewezen butler die de documenten had gelekt, had de Heilige Stoel én de paus zelf te kijk gesteld. Benedictus XVI deed nadien alles altijd af als "geruchten en leugens", maar hij kwam er toch maar met schrammen en littekens vanaf. 

Bovendien sukkelde de Kerk al een tijdje met enkele grote verhalen van kindermisbruik, ook fors bezwarend natuurlijk. En bovenal zou Benedictus vanuit "progressieve" hoek zijn aangevallen. Onder meer de groep van Sankt Gallen, waartoe kardinaal Danneels behoorde en die het in zijn biografie heeft omschreven als "een soort maffia", zou langzaam maar zeker hebben ingebeukt op zijn idee van centralisatie van de macht. Dat clubje van acht kardinalen wou al tijdens het pontificaat van Johannes-Paulus II een voet tussen de poort van de Sixtijnse Kapel hebben. Toen promootten ze al kardinaal Bergoglio, de latere paus Franciscus. Maar op het conclaaf was het nipt mislukt en Ratzinger -al jarenlang de "schaduwpaus"- was aan de macht gekomen. Maar de greep en de druk op hem werd na enkele jaren te groot en te dwingend. En hij was moe. Dus?

Het zijn misschien maar theorieën en veronderstellingen, maar feit is dat Benedictus XVI voor een (net niet) primeur zorgde door af te treden. Het was (bijna) nooit eerder gezien. Intussen zijn we vijf jaar later en de paus emeritus is er nog altijd, terwijl velen hadden verwacht dat hij na zijn aftreden niet al te lang meer zou leven. Hij liet zich wel al ontvallen dat het nu misschien écht niet meer voor lang zal zijn. In de "Corriere della sera" liet hij begin februari optekenen "dat hij aan zijn laatste pelgrimstocht naar zijn Huis bezig is, in de laatste fase van zijn leven".

Niet dat Benedictus stervende is, dat niet. Maar hij is nu eenmaal een oude man van 90 jaar oud.  Dat wel. Maar God wikt en beschikt en zijn wegen zijn ondoorgrondelijk.  En intussen regeert Franciscus voort. Op zijn manier, in zijn stijl, met zijn accenten. En mét respect voor zijn voorganger.