Kind van de rekening in Oeganda: baby's met beperking riskeren de 'genadedood'

Karen (3) heeft klompvoetjes en malaria. Haar moeder, Mary, krijgt bezoek van een maatschappelijk werkster. Zij vangt signalen op die erop kunnen wijzen dat Mary met het idee speelt haar kind om het leven te brengen. 

Een ouder van een gehandicapt kind is in Oeganda al te vaak voorwerp van beledigingen, afkeurende blikken en sociale uitsluiting. De wanhoop en de frustratie drijven moeders er soms toe over te gaan tot wat in Oeganda de 'mercy killing' of genademoord wordt genoemd. In tegenstelling tot wat de term doet vermoeden, slaat de genade niet op het kind maar op de ouder. "De ouder zoekt genade voor een onhoudbare situatie", zegt de documentairemaker Luk Dewulf. 

Twee moeders, afkomstig uit hetzelfde kleine stadje met 1.500 inwoners, vertellen in de reportage hun verhaal. Een gehandicapt kind krijgt geen plaats in de clan, om de familie niet te 'verzwakken'. De vader wil het kind niet erkennen en de schoonfamilie sluit moeder en kind uit. In het ziekenhuis spaart men de geneesmiddelen liever voor gezonde kinderen. 

Stap voor stap leggen de moeders uit hoe ze uiteindelijk geen andere uitweg meer zagen dan hun gehandicapt kind om het leven te brengen. Moeder Akol getuigt over wat ze met haar zoon deed: "Ik greep zijn nek, draaide eraan en wurgde de baby." 

Taboe

Officiële cijfers over mercy killings zijn er niet. Politie noch justitie onderzoekt de moorden. Luk Dewulf en Inge Wagemakers ontdekten via een Oegandese vriendin welk lot gehandicapte kinderen al te vaak beschoren is in Oeganda. 

Een mercy killing gebeurt niet altijd actief. Sommige ouders verhongeren of verwaarlozen hun kind, een passieve vorm van mercy killing. Dewulf en Wagemakers, zelf ouders van een kind met een beperking, gingen met het onderwerp aan de slag. In de zomer van 2016 namen ze contact op met de Oegandese journalist Gerald Bareebe en gingen ze van start met de voorbereidingen. De opnames namen drie weken in beslag. 

Antropologe Karin van Bemmel, die voor het veldwerk van haar doctoraatsonderzoek anderhalf jaar in Oeganda verbleef, beaamt voorzichtig het bestaan van het fenomeen. "Ik ken wel degelijk de verhalen dat er op deze manier kinderen sterven, maar het is bijzonder moeilijk om bepaalde vermoedens hard te maken. Er rust een groot taboe op het onderwerp. Ik herken ook de wanhoop en de uitzichtloosheid bij een gehandicapt of ziek kind, dat ouders vaak in een moeilijke positie plaatst. Het heeft een grote impact op de kostwinning, en vaak zijn de andere kinderen het slachtoffer."

Heeft mercy killing iets met geloof, bijgeloof of traditie te maken? Luk Dewulf sprak in Oeganda met de socioloog Dorothy J. N. Kalanzi. "Zij vertelde me dat de genademoorden helemaal niet worden uitgevoerd vanwege een bijgeloof. Er komt geen religie bij kijken. Het is veel genuanceerder dan 'Afrikaanse cultuur in Oeganda moordt kinderen uit', vertelde ze me. Clanleden willen niet verzwakt worden door een kind met een beperking. Ze willen de bijkomende last niet van een kind met een beperking, want ze hebben het vaak al moeilijk genoeg met de gezonde kinderen." 

Goedbedoeld?

Is mercy killing een 'goedbedoelde' euthanasie om kinderen een ellendig leven te besparen in een maatschappij die sowieso onvoldoende tot geen prioriteit geeft aan sociale inclusie? Het is stof tot nadenken.

De kinderrechtenorganisatie Unicef heeft wereldwijd programma's die sociale uitsluiting tegengaan. "We richten ons al langer op groepen die worden uitgesloten, zoals albinokinderen. Samen met Unicef Oeganda onderzoeken we ook de problematiek van de mercy killing", zegt Philippe Henon van Unicef België. 

De documentaire over mercy killing wordt op 17 februari uitgezonden in Vranckx op Canvas.