Afrikaanse mieren verzorgen hun lichtgewonde soldaten, zwaargewonde mieren offeren zich op

Megaponera analis zijn tamelijk grote mieren die in tropisch Afrika leven in kolonies van enkele honderden tot een duizendtal mieren. Ze eten uitsluitend termieten, en sturen dan ook dagelijks honderden werkmieren uit om termietenkolonies aan te vallen, en de gedode termieten mee terug te brengen naar hun kolonie. Omdat ze zo "oorlogszuchtig" zijn, worden ze Matabele-mieren genoemd, naar de Matabele, een gevreesde Afrikaanse stam die rond 1800 verschillende andere stammen onderwierp. De raids van de mieren zijn echter niet zonder gevaar, want de termietensoldaten verdedigen hun kolonies met alle geweld, en zijn zeer bedreven in het afbijten van poten met hun krachtige kaken.  

Een team van de Julius-Maximilians-Universität (JMU) Würzburg in Beieren wist uit eerder onderzoek in Ivoorkust dat de mieren gewonde soortgenoten hielpen om terug in de kolonie te geraken. Wat er daar met de gewonde mieren gebeurde, konden ze echter niet zien omdat de kolonies zich onder de grond bevinden.

Daarom heeft het team nu hele mierenkolonies opgegraven en in verduisterde kunstmatige nesten gehouden in het onderzoeksstation van het Nationaal Park Comoé in Ivoorkust. Met infraroodcamera's kon men dan de mieren in hun nest bestuderen. Vervolgens zorgden de onderzoekers er voor dat de mieren eveneens gevangen termieten gingen aanvallen, en zo konden ze zien hoe de mieren reageerden op zwaargewonde soortgenoten, die vijf poten verloren hadden, en op lichtgewonde mieren met slechts twee verloren of beschadigde poten.   

De onderzoekers stelden vast dat in de meeste gevallen zwaargewonde mieren achtergelaten werden om te sterven "op het slagveld". Die versie van mierentriage ging echter niet uit van de redders, zo zei teamlid Erik Frank, maar van de gewonde mieren. De zwaargewonde mieren zwaaiden wild met hun lichaam in het rond, draaiden zich om en weigerden mee te werken met hun eventuele redders. Ze offerden zich dus op voor het algemeen goed door te weigeren dat er nog energie aan hen besteed zou worden.

Lichtgewonde mieren die slechts twee poten misten, hielden zich rustig en bewogen trager dan de andere mieren, die op een drafje met hun buit naar het nest terugkeerden. Het team wist al dat gewonde mieren een substantie afscheiden die een "help-signaal" geeft aan hun soortgenoten, en mogelijk wordt dat signaal makkelijker opgemerkt als ze trager gaan, zo zei het team. Als er dan redders kwamen opdagen, trokken de lichtgewonde mieren hun overblijvende poten in en rolden ze zich wat op, zodat ze makkelijk naar het nest te brengen waren. 

"Als je nog kunt staan, ben je hoogstwaarschijnlijk niet al te erg gewond, en ben je nog nuttig voor de kolonie, dus dan zou je in staat moeten zijn om hulp in te roepen en gered te worden", zo zei Frank aan "LiveScience".

Eens terug in het nest zorgden de gezonde mieren voor hun gewonde soortgenoten, en likten ze hun wonden, soms wel een minuut lang. En dat had wel degelijk resultaat: mieren die niet verzorgd werden, hadden 80 procent kans om binnen 24 uur te sterven, terwijl de mieren die wel verzorgd werden, slechts 10 procent kans hadden om te sterven. 

Om te ontdekken wat de gewonde, niet-verzorgde mieren fataal werd, brachten de onderzoekers een aantal van hen over in een steriele omgeving, en daar stierf slechts 20 procent van de mieren. Dat wijst erop dat infecties waarschijnlijk de belangrijkste doodsoorzaak zijn voor de gewonde mieren. 

"We veronderstellen dat de mieren dit doen om de wonden schoon te maken, en misschien brengen ze zelfs met hun speeksel antibacteriologische substanties aan, om het risico op een infectie door bacteriën of schimmels te verminderen", zo zei Frank in een mededeling van de JMU. 

De onderzoekers stelden ook vast dat alle niet gewonde mieren deel konden nemen aan de verzorging, er zijn blijkbaar geen speciale "verzorgingsmieren".  

De onderzoekers van het JMU-team noemen de ontdekking opvallend. Er is geen enkel ander insect bekend dat de wonden van zijn soortgenoten verzorgt, en volgens de biologen komt dergelijk gedrag zelfs nergens anders voor in heel de dierenwereld.

Bovendien is het vreemd om het aan te treffen bij mieren, omdat er vaak gedacht wordt dat individuele mieren makkelijk te vervangen radertjes in de grote machine van de kolonie zijn. Bij de Matabele-mieren zijn de kolonies echter niet zo groot, zei Frank, en er worden slechts een tiental of een dozijn babymieren per dag geboren. En door de dagelijkse raids, lopen de mieren letterlijk elke dag gevaar. "Een of twee mieren per dag verliezen, zou wel degelijk substantieel zijn, dus ze moeten echt wel manieren vinden om de sterfte te doen dalen", zo zei Frank. "Het individu speelt wel een rol."

De studie van het team van de JMU is gepubliceerd in "Proceedings of the Royal Society B".