De zin (en onzin) van een Mensenrechteninstituut

"Als dat de bedoeling is mag het er zéker niet komen. Met zo'n instituut was geen enkele strengere migratiewet sinds 2011 gepasseerd. Neen dank u! @Zu_Demir" Dat tweette staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) afgelopen weekend. De aanleiding: een fragment uit een interview met voorzitter van de  Liga voor Mensenrechten Kati Verstrepen in deze krant. Zij stelde dat een nationaal Mensenrechteninstituut dringend nodig is om na te gaan of elk wetsvoorstel en elk wetsontwerp wel conform de mensenrechten is.

De "zéker" in Franckens tweet doet uitschijnen dat zijn partij niet gewonnen is voor de oprichting van een Belgisch Mensenrechteninstituut. Dat lijkt ook zijn reactie op het opiniestuk van Geert Hoste in deze krant te bevestigen. Die meent dat Francken op vooroordelen drijft over het Mensenrechteninstituut. Dat ontkent Francken formeel, ook al op Twitter. "Ik ken dit dossier heel goed", zegt hij daar. Maar wat zijn probleem dan precies is, daar wil de staatssecretaris desgevraagd geen verdere toelichting bij geven.

Bijna boven doopvont

Nochtans: een goed jaar geleden was dat Mensenrechteninstituut er bijna. Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) en staatssecretaris voor Gelijke Kansen Elke Sleurs (N-VA) waren op dat moment bijzonder dicht opgeschoven richting doopvont. Het idee was toen: er komt een overkoepelende organisatie –  een "mechanisme" genaamd – die boven de bestaande federale en interfederale instellingen komt. Ze zou ook een aantal andere mensenrechten behandelen waar nu nog geen instelling voor is. 

Dat is precies ook waarom de Verenigde Naties er al sinds 1993 op drukken dat België een Mensenrechteninstituut nodig heeft. Want België heeft dan wel een Gelijkekansencentrum, een Centrum voor de Gelijkheid van Man en Vrouw, een Kinderrechtencommissariaat, een Privacycommissie, enzovoort; het heeft geen instituut dat alle rechten van de mens overziet. 

Intussen werd Sleurs opgevolgd door Zuhal Demir. Zij herhaalde wel de intentie om zo'n instituut op te richten. In haar ruzie met Gelijkekansencentrum Unia dreigde Demir vorig jaar zelfs dat Unia weleens zou kunnen opgaan in dat nieuwe instituut. Maar intussen sleept de kwestie nog steeds aan. 

Officieel klinkt dat zo: "Het engagement van de minister is altijd duidelijk geweest en is dat nog steeds", is de reactie op het kabinet van Geens. Het kabinet-Demir houdt het erop dat de gesprekken tussen beide kabinetten voortgaan in een constructieve sfeer.

Wel wil het kabinet erop wijzen dat Theo Francken met zijn tweets "een nationale mensenrechteninstelling niet afwijst", enkel het idee dat zo'n instelling wetsontwerpen en -voorstellen zou moeten aftoetsen aan de mensenrechten. Dat doet de Raad van State namelijk al, zegt het kabinet-Demir, bovendien is dat ook niet de kerntaak van zo'n Mensenrechteninstituut.

Matthias Storme, die voor N-VA in de raad van bestuur van Unia zit, is zeker dat de partij nog steeds achter zo'n instituut staat. Achter twee instituten, zelfs. "Zowel op Vlaams als op federaal niveau zou zo'n instelling een goed idee zijn. Op voorwaarde dat ze alle bestaande instellingen vervangen."

Verdunde wetgeving

En toch is het duidelijk dat N-VA niet happig is om vaart te zetten achter zo'n nieuwe instelling, zegt politicoloog Carl Devos (UGent). "N-VA houdt ervan om rechttoe rechtaan aan politiek te doen. De partij vindt dat er al te veel aan overleg gedaan wordt in dit land, wat leidt tot verdunde wetgeving. Het middenveld moet zijn plaats kennen, net zoals de instellingen zoals Unia die de besluitvorming nog verder kunnen vertragen", zegt hij.

Dat wordt nog eens versterkt, meent Devos, omdat N-VA het gevoel heeft dat die instellingen hun beleid allesbehalve ondersteunen. "In de ogen van N-VA komt zo'n instelling er alleen om het hen moeilijker te maken om aan beleid te doen. Zeker als je ziet vanuit welke hoek er doorgaans aangedrongen wordt op een Mensenrechteninstituut. Dat lees je ook heel duidelijk in de tweets van Francken."

Al die elementen samen maken dat het misschien nu geen goed moment is om een Mensenrechteninstituut op te richten, zegt professor Mensenrechten Eva Brems (UGent). "Als je een Mensenrechteninstituut creëert, dan moet het voldoende slagkracht krijgen. Als het de bedoeling is om de instelling zo zwak mogelijk te maken met een minimum aan middelen, dan zijn we voorlopig misschien beter af met de huidige instellingen."