Drugdealers zijn de baas in Borgerhout: “De illegale economie is er groter dan de legale”, luidt het in nieuwe studie

Drugshandel, witwaspraktijken, vastgoedfraude, sociale fraude, heling, illegale kansspelen en radicalisme. Dat zijn de belangrijkste criminele fenomenen die het samenleven en de leefbaarheid binnen Borgerhout intra muros ontwrichten, zo luidt de conclusie van het recente onderzoeksrapport ‘Gebiedsscan, ondermijnende criminaliteit’.

In het rapport lichten de onderzoekers de Borgerhoutse samenleving door om een beeld te krijgen van de maatschappelijke impact van criminaliteitsfenomenen. De onderzoekers gebruikten niet alleen databanken, maar spraken ook met sleutelfiguren bij politie, justitie, het arbeidsauditoraat en stedelijke diensten als Stadstoezicht en Buurtregie.

De Gebiedsscan komt overgewaaid uit Nederland en is erop gericht in kaart te brengen in welke mate crimineel geld binnendringt in de legale economie. De keuze voor Borgerhout als “pilootproject” lag volgens de onderzoekers voor de hand: het district herbergt een groot aantal drugsverdachten, telt opvallend veel malafide handelszaken en kampt met een hoge kansarmoede, werkloosheid en jeugddelinquentie. Het Antwerpse stadsbestuur wil de methode van de Gebiedsscan op termijn ook toepassen in andere aandachtsgebieden, zoals Deurne-Noord, het Kiel en het Stationskwartier.

Drugsclans zijn de baas

De resultaten van de Gebiedsscan voor Borgerhout zijn niet echt verrassend, maar niettemin onthutsend. Volgens de onderzoekers oefenen machtige criminele clans een grote invloed uit op de samenleving in Borgerhout. “Vaak gaat het om enkelingen met criminele activiteiten, maar die oefenen invloed uit op huishoudens en bij uitbreiding op hele families. Ze zijn vaak de enige kostwinner, waarbij familieleden een graantje meepikken. Voor jongeren die in zo’n criminogene omgeving opgroeien is het niet evident om die cyclus te doorbreken. Ze krijgen dat waardenpatroon van jongs af aan ingelepeld.”

De onderzoekers wijzen ook op de nefaste invloed van ‘de patsers’ met hun merkkledij, dure huurwagens en juwelen, die afstraalt op andere jongeren die hun vrije tijd op de pleintjes en de straten doorbrengen. De schadelijke invloed van (drugs)criminelen uit zich ook in intimidatie. Onbekenden wordt de toegang tot bepaalde clubs of horecazaken geweigerd.

Op een recente bewonersvergadering dook een van de beruchte criminele figuren uit de wijk op. Hij toonde openlijk zijn enkelband, waardoor mensen minder vrijuit durfden te spreken. “Er is bereidheid van buurtbewoners om tegen criminele fenomenen in te gaan. Maar wanneer we hen dan verzameld krijgen, verschijnt X (een crimineel topfiguur) en durft niemand nog zijn mond open te trekken.”

Malafide handel

De onderzoekers hebben de lokale economie in Borgerhout onder de loep genomen. Intra muros kent het district een hoge concentratie malafide handelszaken, zoals shishabars, bruidswinkels, telefoonwinkels, criminele visboeren en bagagewinkels. Zelfs enkele middelgrote supermarkten en feestzalen zijn “van bedenkelijk alllooi wat financiering en achtergrond van de uitbaters betreft”. Met andere woorden: criminelen investeren hun winsten nu ook al in supermarkten en feestzalen.

Volgens de experten die tijdens het onderzoek werden ondervraagd, is de illegale economie in Borgerhout groter dan de legale economie. “Malafide handelszaken zorgen in Borgerhout intra muros voor een aangetaste marktwerking”, aldus het rapport. “Dat zorgt voor frustratie bij bonafide uitbaters, die niet aan dezelfde bodemprijzen kunnen overleven.”

Het rapport wijst op het grote aantal belwinkels, bruidswinkels en kapperszaken op de as Turnhoutsebaan-Carnotstraat. “Op de Turnhoutsebaan alleen al zijn veertien kapsalons met zeer voordelige tarieven. De kappers zouden elkaars prijsstelling beïnvloeden, wat al tot bedreiging ten aanzien van concurrenten heeft geleid.” Ook het grote aantal elektrozaken zonder noemenswaardige stock springt in het oog. “Uit onderzoek blijkt dat de goederentrafiek vaak vanuit Nederland wordt opgezet, wat de controle op diefstal en heling bemoeilijkt.”

Illegaal gokken

De invloed van de criminele sector is in Borgerhout zo groot, dat de onderzoekers spreken van “een illegaal kansencircuit”. “De ondermijnende criminaliteit levert geldstromen op én een illegaal kansencircuit. Criminaliteit biedt in kwetsbare wijken de mogelijkheid om te klimmen op de sociale ladder”, aldus het rapport. “Ondermijnende criminaliteit komt ook vaak tegemoet aan economische behoeften, zoals die aan roesmiddelen, prostitutie, goedkope arbeidskrachten, huisvesting of gestolen goederen.”

De onderzoekers wijzen naar de Nederlands-Pakistaanse netwerken die nachtwinkels opzetten, of de Turkse clans die illegale gokhuizen controleren. De Marokkaanse familieclans mogen de drugshandel domineren, maar ze zijn lang niet de enige criminele groepen die in Borgerhout nadrukkelijk aanwezig zijn.

Sluipende acceptatie

De macht van ‘het milieu’ zorgt in Borgerhout voor een “sluipende acceptatie” van crimineel geld. “Veel ondernemers accepteren contant crimineel geld zonder zich daarbij vragen te stellen”, aldus het rapport. Volgens de experten gaat het vooral om autoverhuurbedrijven, boekhouders, advocaten, immokantoren en aanbieders van luxegoederen. Sommige criminele clans proberen hun invloed in de wijk uit te breiden door sportclubs of bekende vechtsporters te “sponsoren”.

Conclusie

De aanpak van de ondermijnende criminaliteit vraagt volgens het rapport “een dubbele beleidsagenda: de criminele kansen aanpakken en de legale kansenstructuur stimuleren”. Het criminele investeringsklimaat moet verslechteren, het investeringsklimaat voor bonafide ondernemers moet tegelijk gestimuleerd worden. De onderzoekers pleiten daarom voor een “systematisch doorlichting” van de handelszaken op de Turnhoutsebaan. Ze stellen hun hoop op een Belgische ‘BIBOB’-wetgeving naar Nederlands model. De Nederlandse BIBOB-wet (Bevordering Integriteitsbeoordelingen door Openbaar Bestuur) stelt lokale besturen in staat om handelszaken van criminelen te sluiten. “Een multidisciplinair forensisch team dat ondermijnende criminaliteit kan aanpakken zou voor Antwerpen geen overbodige luxe zijn.” Op dit moment bestaat er in ons land nog geen BIBOB-wetgeving, maar minister van Justitie Koen Geens (CD&V) heeft beloofd daar werk van te maken.