Sterft het IJslands een digitale dood? "Een hele generatie kan zonder moedertaal opgroeien"

Een neologisme met een mooie Noorse klank. IJslandse taalfanatici verkiezen het boven de klakkeloze overname van een woord. Neem nu het woord 'computer'. In het IJslands is dat Tölva, een combinatie van tala (getal) en völva (waarzegster). Webbrowser op zijn beurt wordt vafri, afgeleid van het werkwoord 'dwalen'. En een podcast is hlaðvarp, een samenstelling van 'laden' en 'gooien'.

Het gebruik van zo veel neologismen maakt van het IJslands een bijzondere taal. De grammatica en woordenschat zijn het voorbije millennium nauwelijks aangepast. Toch blijkt de taal doorgaans in staat om 21ste-eeuwse termen, zoals touchscreen, vlot te integreren.

Digitale minderheidstaal

Maar nu krijgt het IJslands het flink moeilijk. Hoe oud en inventief de taal ook is, amper 340.000 mensen spreken haar, en virtuele assistenten zoals Siri (Apple) en Alexa (Amazon) horen daar niet bij. In tijden van Facebook, YouTube en Netflix, van smartphones en stemherkenning, gaat de taal van de IJslandse sagen ten onder in een oceaan van Engels.

"Zoiets wordt ook wel 'digitale minoritisatie' genoemd", zegt Eiríkur Rögnvaldsson, hoogleraar IJslands aan de Universiteit van Reykjavik. "Het wijst op de evolutie waarbij een meerderheidstaal in de echte wereld een minderheidstaal wordt in de digitale wereld."

In scholen is die overgang al merkbaar. Leraren van het secundair onderwijs melden dat 15-jarigen op de speelplaats hele gesprekken in het Engels houden. Jongere kinderen denken volgens taalspecialisten steeds vaker eerst aan het Engelse woord, wanneer ze bijvoorbeeld een foto van een computer zien, vooraleer ze op het IJslandse synoniem komen.

Omdat jonge IJslanders een ruim deel van hun leven in een bijna volstrekt Engelstalige digitale wereld doorbrengen, krijgen ze volgens Rögnvaldsson onvoldoende input om een sterke basis in hun moedertaal op te bouwen. "Misschien zien we wel een generatie opgroeien zonder moedertaal", stelt hij.

Overweldigend

Het is niet voor het eerst dat het IJslands wordt geconfronteerd met de invloed van een buitenlandse taal. De Deense overheersing liet al sporen na. Maar de impact van het Engels is toch "uniek in omvang, intensiteit en snelheid", aldus Rögnvaldsson. "Smartphones bestonden tien jaar geleden niet. Tegenwoordig komt bijna iedereen voltijds in aanraking met het Engels."

"De toegankelijkheid van het Engels is exponentieel toegenomen. De taal is relevanter en boeiender dan ooit tevoren", vindt Iris Edda Nowenstein, een doctoraatsstudent die bij Rögnvaldsson werkt aan een studie over de impact van digitale taal. 

"Vroeger ging je na school sporten, een instrument leren spelen, lezen, of keek je tv of speelde je steeds hetzelfde computerspelletje", zegt Nowenstein. "Tegenwoordig zijn er op smartphones, tablets en computers talloze games, films, series, video's en liedjes beschikbaar, allemaal in het Engels." Dat maakt dat het Engels enorm doorweegt op wat er online gebeurt. "Naast het IJslands lopen nog twintig talen het risico om digitaal uit te sterven."

De vrees bestaat dat IJslandse jongeren op een gegeven moment zeggen: "We kunnen onze taal niet in het buitenland gebruiken, en we gebruiken ze ook niet vaak meer in IJsland. Wat heeft het dan nog voor zin IJslands te spreken?"

Toerisme

Maar het Engels vindt niet alleen online zijn weg naar IJsland. Vorig jaar verwelkomde het Noord-Atlantische eiland maar liefst twee miljoen buitenlandse bezoekers. Dat is vier maar zoveel als in 2008. Daarnaast maken migranten zo'n tien procent van de bevolking uit. Een vijfvoud ten opzichte van twintig jaar geleden. 

De meeste van hen zijn EU-ambtenaren met kortetermijncontracten in de visserij- of toerismesector. Nieuwe inwoners moeten het complexe IJslands niet onder de knie te krijgen. In heel wat bars, restaurants en winkels in de hoofdstad Reykjavik wordt vooral Engels gesproken.  

3,6 miljoen euro

Toch ligt online de grootste bedreiging voor het IJslands. Afgezien van Google, dat, omdat het een IJslandse ingenieur in dienst heeft, een IJslandse spraakherkenningstool heeft toegevoegd aan zijn Android-besturingssysteem, hebben internetreuzen geen interesse in het aanbieden van vertalingsopties voor een bevolking die kleiner is dan die van Antwerpen.

De IJslandse regering investeert de komende vijf jaar jaarlijks 450 miljoen kronur (3,6 miljoen euro) in taaltechnologie. Het hoopt open sourceprogramma's te creëren die ontwikkelaars kunnen gebruiken om apps te vertalen. De uitdaging is alleszins immens: nu gaat het om stemgestuurde koelkasten, binnenkort gaat het om zelfrijdende auto's. 

Al zal het IJslands niet plotsklaps verdwijnen. "Het blijft de officiële taal van een natiestaat, cruciaal in het onderwijs en voor de overheid", aldus Nowenstein. "Maar de bezorgdheid is dat de taal in steeds meer domeinen aan het verouderen is. Mogelijk wordt het IJslands de 'op een na beste' keuze in heel veel domeinen, na het Engels."