Zorgt een goeie sociale mix op school voor betere schoolprestaties of helpt het vooral de leerkracht?

Vrije schoolkeuze is belangrijker dan sociale mix. Met die uitspraak sloopte Lieven Boeve, topman van Katholiek Onderwijs Vlaanderen (DM 26/02) in één klap een heilig huisje. Al jaren was er een consensus dat we af moesten van de volledig 'zwarte' of 'witte' scholen. Dat een mix van kansarmere en kansrijkere kinderen op een school het antwoord was op de grote segregatie in ons onderwijs. Maar Boeve heeft er alvast geen probleem mee om dat principe overboord te gooien als het de vrije schoolkeuze in het gedrang brengt. 

Onderwijsspecialist en ontwikkelingspsycholoog Wim Van De Broeck (VUB) heeft er begrip voor. "Een sociale mix is belangrijk. Maar de vraag is: als mensen dat niet spontaan gaan doen, moet een overheid dat dan verplicht opleggen? Ik vind dat toch wel verregaand."

Volgens hem moeten we de hele discussie op een andere manier bekijken. “We moeten ons de vraag stellen of het onderwijs maatschappelijke problemen moet oplossen. Is dat de taak van ons onderwijs? Ik vind dat niet de primaire taak. Er wordt gezegd dat het onderwijs een sociale lift moet zijn, maar daar ga ik niet in mee. Je mag van scholen geen wonderen verwachten.”

Bovendien blijkt volgens Van De Broeck uit onderzoek dat leerlingen het beter doen als ze in homogene groepen les krijgen. “Daar is veel robuust onderzoek over. Het big-fish-little-pond-effect, dat zegt dat de manier waarop je naar jezelf kijkt afhangt van met wie je in een groep functioneert. Zijn de verschillen te groot, dan heeft dat een negatief effect. Het is voor je zelfbeeld en motivatie beter om een goede student te zijn in een gewone groep, dan om een goede student te zijn in een heel sterke groep.”

Sociaal weefsel

Het zijn zo van die uitspraken waar socioloog Dirk Jacobs (ULB) van gaat steigeren. "Een sociale mix is een belangrijk instrument om gelijke onderwijskansen te krijgen voor alle kinderen", klinkt het fel.

Ook hij verwijst daarvoor naar onderzoek, deze keer over het zogenaamde schoolcompositie-effect. "In klassen waar veel kansarmen zitten, hebben leerlingen een reële kans om het minder goed te goed. In klassen waar veel kansrijken zitten, hebben leerlingen een reële kans om het beter te doen. Dat is ook logisch. Als je les moet geven aan een klasje waarbij de helft van de kindjes ’s morgens niet ontbeten heeft, een nacht niet geslapen heeft of de taal niet goed begrijpt, dan is dat uitdagender dan les geven aan een klasje waar de kindjes fit zijn en de taal spreken.”

Bovendien is zo'n sociale mix ook belangrijk voor het sociaal weefsel, meent Jacobs.  Ze leert kinderen op school al samenleven met mensen die ‘anders’ zijn, wat een belangrijke eigenschap is in hun latere leven. “Een school moet een ontmoetingsplaat zijn, waar kinderen elkaar leren kennen en er sociale cohesie kan groeien. En burgerschap. Internationaal wordt daar heel erg op ingezet, hier blijven we op dat vlak wat achter.”

Ons onderwijssysteem wordt in de discussie over segregatie en gewenste sociale mix inderdaad vaak vergeleken met andere landen, maar daar zit volgens professor Van De Broeck dan weer een denkfout. “Ons land heeft een superdiverse maatschappij. Maar we zijn, samen met enkel buurlanden, wel zo goed als de enige landen. Kijk naar de Scandinavische landen, die zijn een stuk minder divers waardoor de scholen er ook een homogener publiek hebben. Zolang wij dat niet hebben, heeft het volgens mij weinig zin om kinderen van allerlei slag geforceerd bij elkaar te zetten.”

Leerwinst

Maar zorgt een goeie sociale mix nu wel of niet voor betere schoolresultaten? "Er is geen enkel onderzoek dat zegt dat kinderen minder leren als ze met kinderen uit lagere socio-economische milieus in de klas zitten", stelt Jean-Pierre Verhaeghe, voorzitter van het LOP Basisonderwijs Gent. Hij is een van de pioniers van de zogenaamde dubbele contingentering, het systeem dat nu bij de aanmeldingssystemen gebruikt wordt om een sociale mix te bekomen. "Het klopt dus niet wat vroeger al eens werd gesteld, dat de leerwinst van een kind feller beïnvloed wordt door de sociale achtergrond van de klasgenootjes dan door de eigen achtergrond.”

Maar een goeie mix heeft wel belangrijke indirecte resultaten, meent Verhaeghe. "Een goeie mix maakt het voor de leerkrachten comfortabeler werken, waardoor ze minder snel afhaken. In zwarte scholen zie je dat het verloop veel groter is, waardoor telkens opnieuw jonge, onervaren leerkrachten les geven. Om kwaliteitsvol onderwijs te behouden, is zo'n mix dus wel erg belangrijk.”