We worden met z’n allen weer preutser

Censuur is weer hip. Begin deze maand werd er in de Manchester Art Gallery een schilderij verwijderd. Vandaag dragen politieagenten met tatoeages maar beter lange mouwen. Steeds meer krijgt onze samenleving te maken met censuur.

Hoewel niemand er echt zwaar aan tilt, leidt die stille onderdrukking tot grote veranderingen in onze maatschappij. We worden met z’n allen weer preutser.

Maar die censuur is niet alleen iets van nu.  In 1863 werd Le déjeuner sur l’herbe van Edouard Manet door de Parijse Salon geweigerd wegens te choquerend.

In die tijd was het niet abnormaal dat werken onder invloed van de Katholieke Kerk werden gebannen of moesten worden weggemoffeld. Als tegenreactie ontstond zo de Salon des refusés waar de geweigerde werken konden worden aanschouwd. Le Déjeuner sur l’herbe werd legendarisch, hangt vandaag in het gerenommeerde  Musée d’Orsay en geldt als één van de belangrijkste werken van de 19de eeuw.

Niet alleen de Kerk deed doorheen de geschiedenis aan censuur. Vrije kunst is altijd een doorn in het oog geweest van extreme regimes. Gretig verboden zowel extreem links als extreem rechts alle kunst die niet in de geest van hun revolutie paste. Erger nog, werd er in de loop der eeuwen en ook recent heel wat kunst op barbaarse wijze vernietigd in naam van het grote ideaal. Schrijvers, kunstenaars en denkers werden toen én vandaag systematisch uit de weg geruimd door ze te vermoorden, in kampen te laten wegkwijnen of ze te verbannen.

De Beeldenstorm, de Kristalnacht, IS en de jacht op Ai Wei Wei zijn maar enkele pijnlijke voorbeelden van hoe de geesten van enkelen de geesten van de anderen willen vernietigen.

Wat extremistische regimes nooit hebben begrepen, is dat vrije en creatieve geesten maar moeilijk in te dammen zijn en censuur zich vroeg of laat zal wreken.

De Salon des Refusés werd immers groter en belangrijker dan de originele Salon en toonde op die manier aan dat de drang naar vrijheid eender welke vorm van onderdrukking vroeg of laat zal overtreffen. Bovendien werd hierdoor duidelijk dat kunst een spel is van actie en tegenreactie. Kunst is een dialoog die tot stand komt uit de tegenstellingen van geesten en zich onvermijdelijk wil en zal uiten.

Wie dit principe veel minder goed begrepen heeft, is Clare Gannaway van de Manchester Art Gallery. In de nasleep van #Metoo besliste de conservatrice een 19de eeuws schilderij uit haar tentoonstelling te verwijderen wegens te bloot en vrouwonvriendelijk. Geklede mannen die door naakte nymfen het moeras worden ingelokt, pasten volgens haar niet meer in de huidige maatschappelijke context en daarom moest het schilderij maar weg.

Achteraf bleek alles een grapje te zijn en ondertussen prijken de blote borsten terug aan de muur. “Het was een roep om aandacht, een roep om discussie en dialoog”, verklaarde ze achteraf.

Maar welke boodschap heeft ze ons nu eigenlijk gegeven? Dat censuur de vrije mening dient? Dat censuur moet kunnen om iets los te maken? Dat censuur de vrije geest bevordert? Leg dat eens uit aan die vermoorde Sovjetkunstenaars, aan vergaste Joodse intellectuelen, of aan Ai Wei Wei.

Gannaway heeft ons met haar actie alleen maar dichter bij een onvrije wereld gebracht. 

Een wereld waarin aanvaard wordt dat Polen de Holocaust herschrijft. Een wereld waarin het volkomen normaal is dat naakte standbeelden in Italië bedekt worden voor het bezoek van de Iraanse premier Rohani en een wereld waar volgens de Turken niet mag gesproken worden over een Armeense genocide.

Het digitale, “vrije” internet doet nauwelijks beter. Preutse Amerikaanse reuzen domineren immers onze schermen en bepalen internationaal steeds meer wat de zeden zijn.

Zo is tot excommunicatie gedoemd wie op Facebook een tepel durft te tonen. Verkiezingen beïnvloeden blijkt dan ethisch weer veel minder een probleem te zijn.

Aan Facebook en andere tepelhaters moet ik toch nog iets kwijt. Ik ben gevormd door de borsten van La Cicciolina en Sabrina in de jaren ’80. Voor de puntborsten van Madonna zat ik in de jaren ’90 op de eerste rij. Beelden van woodstock uit de jaren ‘60 bekeek ik als kind met veel belangstelling.

De zeden worden preutser, censuur wordt zwaarder. Maar wat velen vergeten, is dat die tiet uit de achttiende eeuw, de jaren ’60, ’80 of ’90 verdacht veel lijkt op de tiet van 2018. Laat ons ernaar streven die vergelijking te kunnen blijven maken, voor iedereen het gewoon vergeet.

------------

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.