Vluchtelingenkamp Moria: een beleid van ontmenselijking

Kamp Moria op Lesbos herbergt de mensen die uit Turkije aankomen in het kader van het EU-akkoord. De sfeer in het kamp vertolkt de genadeloze lijn die de Europese landen volgen: elke banneling zo ontmenselijken dat tien andere ontmoedigd worden om naar Europa te komen.

Het is laf weer en het regent wanneer ik in kamp Moria aankom. Hier worden vooral asielzoekers samengebracht die uit Syrië, Irak en Afghanistan komen. Sinds het akkoord tussen de Europese Unie en Turkije is deze hotspot een detentiecentrum geworden, beheerd door de Griekse politie. Er is voor externen geen vrije toegang tot het kamp, de asielzoekers mogen het overdag wel verlaten. 

Er is al veel kritiek gekomen op de precaire levensomstandigheden hier. Sinds een paar maanden praten de Europese en nationale autoriteiten heel tevreden over verbetering, en die is vooral te danken aan broodnodige logistieke en medische ondersteuning door ngo's. Tenten zijn gedeeltelijk vervangen door containers, de plek is minder vuil, er zijn minder asielzoekers. Toch verblijven hier nog steeds 4.500 mensen, waaronder gezinnen en kinderen. Velen onder hen zijn hier al langer dan tien maanden.

Onveilige douches en toilet, pover eten

Ik kan niet zeggen dat ik iets zie wat op verbetering lijkt. Dit komt zelfs aan de laagste menselijke standaarden niet tegemoet. Het kamp is omringd door hekken beladen met vlijmscherp prikkeldraad. Containers en een grote hoeveelheid tenten van de UNHCR moeten de behuizing voorstellen. 

Gezinnen verblijven in containers van 25 vierkante meter naar rato van veertien mensen per container. Alleenstaande mannen leven in kleine tentjes of in containers van 40 vierkante meter met zijn vijfentwintigen. De bedden liggen strak tegen mekaar gepakt. Om een minimum aan intimiteit te forceren worden dekens gebruikt om de bedden te scheiden. Buiten hangen kleren te drogen aan de hekken.

De levenscondities blijven hier precair. Er zijn veel te weinig sanitaire voorzieningen voor het aantal mensen en bovendien zijn ze vuil en rudimentair. Er is geen warm water in het kamp. Sowieso douchen veel mensen niet omdat de toiletten en douches compleet onveilig zijn, al helemaal voor de vrouwen. Aan hen wordt ’s nachts maandverband gegeven zodat ze niet naar het toilet zouden gaan. Elektriciteitsvoorziening is aberrant en sommige delen van het kamp zijn niet eens aangesloten. Er worden elektrische kabels verhandeld en handeltjes opgezet met verkoop per tent. Het eten dat in het kamp wordt verdeeld is erg pover. Op de twee dagen dat er kip wordt uitgedeeld, vechten de mensen erom.

Aboud heeft alweer in zijn voorarmen gesneden, de week voordat Elodie hier arriveerde. Zij werkt voor een ngo en heeft me meegenomen in het kamp. Aboud heeft veel verwondingen en sommige zijn diep. Cathy, coördinatrice van een ngo, vertelt me: “Hij verwondt zichzelf, zoals anderen, omdat hij de interne psychologische verwonding niet aankan. Als hij het bloed en de verwonding kan zien, geeft dat enige betekenis aan zijn lijden.” 

In zijn 'kamer' verblijft ook Youssef. Hij komt uit Bagdad, waar zijn vrouw en drie kinderen nog steeds wonen. Zijn huis is gebombardeerd en zijn oudste zoon is levend verbrand voor zijn ogen. Ook hij heeft zichtbare littekens. Vorige week heeft hij geprobeerd zelfmoord te plegen door zich op te hangen in de toiletten van de container.

Dan zijn er de kinderen alleen, zoals Ahmed. Acht jaar is hij, en hij is hier al acht maand. Wat word je als je zo overleeft? Een keiharde survivor of een levenslange behoeftige. Er is voor de kinderen school noch speelplek. Alleen in de steegjes van het kamp kunnen ze de tijd doden. Ze lijden vaak aan luchtwegaandoeningen, maar de levensomstandigheden zijn ook zo slecht dat een verkoudheid of simpele luchtweginfectie nooit helemaal geneest. Nadat er twee weken geleden vier gevallen van mazelen uitbraken, hebben de ngo’s een vaccinatiecampagne uitgevoerd. 

Sophie, coördinatrice van een ngo, herhaalt de woorden van een mama tegen me: “In Syrië vertelden we de kinderen om niet naar de lucht te kijken, zodat ze de bommen niet zouden zien vallen. Hier vertellen we ze om niet naar de grond te kijken, want die is te vuil.”

In zo’n onherbergzame omgeving komen de momenten van warmte uitgerekend van de bannelingen zelf. Het is gastvrijheid op zijn kop: het gezin van Youssef dringt erop aan dat Elodie en ik blijven eten. We delen met hun acht familieleden de povere voedingsmiddelen die ze verdeeld kregen.

Gevoel van nutteloosheid

De gezinnen en kinderen kunnen het vaakst op onze sympathie rekenen, maar Elodie ziet het anders: “De alleenstaande mannen zitten in de moeilijkste situatie.” Om nog een beetje waarde te voelen in een waardeloze omgeving, vertelt ze, geven deze mannen meer dan de helft van hun 90 euro toelage per maand uit aan kleren: “Ze eten liever niet zodat ze er net uitzien.” 

In het kamp doen de alleenstaande mannen de hele dag niets. Hun onzekerheid en eenzaamheid moet overweldigend zijn. Ze voelen zich nutteloos en moeten concurreren om de voorzieningen in het kamp, en dat zorgt voor voortdurend oplopende spanningen, vooral ’s nachts.

De levensomstandigheden zullen hier niet verbeteren. Griekenland is al op de knieën gedwongen door zijn schuldherschikkingsplan. De Grieken leven zelf in penibele omstandigheden en moeten ook nog ontmenselijkte bannelingen opvangen. 

Aan de marges van de Europese grenzen groeit de kloof tussen de waarden van Europa en hoe die in de praktijk uitgevoerd worden. Net zoals in het centrum van Europa, waar de strijd tegen ongelijkheid tot Europese prioriteit is uitgeroepen, wint vooral de afbouw van solidariteit terrein. Aan de marges van Europa is er een mechanisme aan het werk dat onbruikbaren voor de wereld produceert. Hier speelt een ontmenselijkingsbeleid gebaseerd op een economie van de straf. 

Eén balling zo ontmenselijken opdat er tien andere niet naar Europa komen: dat lijkt de beleidsfilosofie van de Europese landen inzake asiel. Ik ben niet fier om Europeaan te zijn. Dit strookt niet met onze waarden of met onze democratische principes.