De regisseur Hugo Claus: een zijsprong met wankel resultaat 

Na een kortfilm "Kreet en kennis" in 1964 waagt Hugo Claus zich in 1968 aan zijn eerste langspeelfilm met "De vijanden". Zowel het scenario als de regie neemt hij voor zijn rekening. In het voorjaar van 1967 gaat het filmmagazine "Première" een kijkje nemen tijdens de opnames in Aarlen:

"De vijanden" vertelt het verhaal van een Amerikaanse soldaat, een Duitse soldaat en een Belgische jongen die elkaar ontmoeten tijdens het Ardennenoffensief in WO II. Op 23 mei 1968 zendt "Tienerklanken" enkele fragmenten uit naar aanleiding van een galavoorstelling in Brussel. In een aansluitend interview legt Eric Dillens Claus enkele netelige vragen voor:

Claus weet Del Negro voor 1 van de hoofdrollen te strikken, de Spaanse acteur die later meespeelt in "Aguirre, der Zorn Gottes" van Werner Herzog (1972). Ook Fons Rademakers en Robbe De Hert doen mee.

De kritieken zijn niet onverdeeld positief, onder meer als gevolg van het beperkte budget waarmee Claus "De vijanden" maakt. Op 3 april 1994 legt hij in "Ziggurat" uit dat hij zich niet aan de geijkte beeldtaal wou houden en dat hij de film als een "scholing" beschouwde.

In 1980 heeft Claus meer succes met "Vrijdag", een bewerking van zijn gelijknamige toneelstuk. Dat ging in 1969 in première in Amsterdam. "Zoeklicht" reist hem achterna voor een gesprek. Daarin haalt hij fors uit naar de katholieke kerk die de (Belgische) bevolking volgens hem onterecht een schuldgevoel aanpraat:

"Vrijdag" vertelt het verhaal van Georges, een werkman. Na 2 jaar in de gevangenis omdat hij zich aan zijn dochter heeft vergrepen, komt hij onverwacht vrij. Eenmaal thuis stelt hij vast dat zijn vrouw intussen een relatie met zijn beste vriend heeft én dat ze zwanger van hem is. Wat volgt is een moeizame zoektocht naar vergiffenis en verzoening.

De cast telt verschillende namen die vandaag nog steeds een belletje doen rinkelen, zoals Herbert Flack, Hilde Van Mieghem, Frank Aendenboom en Ann Petersen. Claus schrijft het scenario en regisseert de film. Op 11 december 1980 vertelt hij in "Première" meer over het castingproces en legt hij uit waarom het verhaal zich in de jaren 60 afspeelt:

In 1981 is "Vrijdag" genomineerd in de categorie beste film op het Filmfestival van Berlijn. De Gouden Beer gaat echter naar "Deprisa, deprisa" van Carlos Saura.

Veruit de bekendste film die Claus regisseert is "De leeuw van Vlaanderen", een bewerking van de gelijknamige roman van Hendrik Conscience uit 1838. In het verhaal staat de Guldensporenslag uit 1302 centraal, de veldslag tussen het graafschap Vlaanderen en de koning van Frankrijk:

"De leeuw van Vlaanderen" is een coproductie van de BRT, de KRO in Nederland en het productiehuis van Jan van Raemdonck. Tegen het project rijst veel protest. Velen menen dat een middeleeuws epos is voorbijgestreefd en stellen dat de Belgisch-Nederlandse filmindustrie niet over de nodige budgetten beschikt om een kwaliteitsvolle spektakelfilm af te leveren.

In ons land geeft de (voorloper van de) filmcommissie een ronduit negatief advies voor "De leeuw van Vlaanderen". Dat legt staatssecretaris voor Cultuur Rika De Backer (CVP) naast zich neer en ze besluit alsnog een subsidie van 25 miljoen Belgische frank toe te kennen. Ook haar opvolger Karel Poma (PVV) houdt de film als Vlaams minister van Cultuur niet tegen. Op 6 augustus 1983 komt deze eigenaardige gang van zaken ter sprake in het programma "IJsbreker" waarin Van Raemdonck toelichting geeft:

Met een budget van om en bij de 80 miljoen Belgische frank gaan de opnames van start. Die vinden plaats in Beersel, Huldenberg, Brugge en Duisburg. Op 10 februari 1983 brengt "Première" een uitgebreid verslag van de opnames in Duitsland:

Op 24 september 1983 zendt "Dit leuke land" een reportage over de opnames in Brugge uit. Claus doet onder meer zijn beklag over het budget dat hem is toegekend. Hoewel het vele malen hoger ligt dan dat van een doorsnee Vlaamse film, volstaat het volgens hem niet om "De leeuw van Vlaanderen" te maken. Hij zegt dat hij wel 20 keer meer geld nodig heeft, onder meer om duizenden bijkomende figuranten te kunnen betalen:  

"De leeuw van Vlaanderen" blijkt uiteindelijk een grote (en dure) flop. Ook de langere miniserie die Claus voor de televisie maakt, kan op weinig begrip rekenen. De Vlaamse pers hekelt de belabberde kwaliteit en het feit dat de film zoveel geld heeft opgeslorpt. Nochtans is de cast niet min met namen als Jan Decleir, Jo De Meyere, Frank Aendenboom en Julien Schoenaerts.

De Franstalige pers maakt vooral bezwaar tegen de anti-Franse ideologie die aan de basis van het project zou liggen. In Nederland zijn de recensies zo mogelijk nog meer laatdunkend. Later neemt Claus afstand van "De leeuw van Vlaanderen". Hij beschouwt de film als het dieptepunt van zijn artistieke carrière.

Na het debacle van "De leeuw van Vlaanderen" keert Claus in 1989 naar het intimistische genre terug met "Het sacrament". Het verhaal schreef hij al aan het begin van de jaren 60 als scenario voor Fons Rademakers. Omdat het project niet doorging, bewerkte hij het in 1963 tot de roman "Omtrent Deedee" en in 1971 tot het toneelstuk "Interieur".  

Nu keert Claus naar de bron terug en bewerkt hij het verhaal opnieuw tot een scenario. Op 17 februari 1989 doet hij de vreemde historie uit de doeken in een gesprek met Jo Röpcke:

"Het sacrament" speelt zich af in de pastorie van Kobbegem waar de leden van de familie Heylen elk jaar samenkomen om hun overleden moeder te herdenken. Naarmate ze meer eten en drinken vallen hun remmingen weg en komen oude vetes en frustraties bovendrijven. In februari 1989 gaat "Filmspot" langs op de set:

Opnieuw sluiten verschillende bekende acteurs zich bij de cast aan. Frank Aendenboom speelt het hoofdpersonage Deedee. Daarnaast doen ook Ann Petersen, Jan Decleir, Chris Lomme en Marc Didden mee. Op 14 april 1989 trekt "Filmspot" nog een keer naar de set. Deze keer grapt Claus dat hij eigenlijk Robert De Niro voor de hoofdrol wou:

"Het sacrament" gaat in oktober 1989 in première op het Filmfestival van Gent. In 1990 winnen Ann Petersen en Jan Decleir de Joseph Plateau Award voor beste actrice en beste acteur. Datzelfde jaar neemt het Filmfestival van Cannes de film op in de sectie "Un certain regard". In een gesprek met Roel Van Bambost laat Claus verstaan dat hij dat een vreemde beslissing vindt:

Hoewel hij heeft gezworen nooit nog een film te maken, regisseert Claus in 2001 "De verlossing". Het scenario is gebaseerd op een gelijknamig toneelstuk dat hij eerder schreef en vertelt het verhaal van brocanteur Oscar en zijn terminaal zieke vrouw Magda die ook mentaal achteruitgaat en visioenen over haar overleden zus Marleen heeft.

Gilda De Bal, Jan Decleir en Willeke van Ammelrooy spelen de hoofdrollen. Ook Peter Van den Begin, Elke Dom, Jenne Decleir, Lucas Van den Eynde en Yvonne Verbeeck zijn in de film te zien. De personages spreken Antwerps dialect en dat is een probleem voor Van Ammelrooy die een Hollandse tongval heeft. Een Antwerpse vrouw spreekt daarom haar stem in.

Op 17 oktober gaat "De verlossing" in première op het Filmfestival van Gent. Voor de camera van "De rode loper" steken onder anderen premier Guy Verhofstadt (Open VLD) en Vlaams minister-president Patrick Dewael (Open VLD) de loftrompet over de film:

Zelf neemt Claus op 4 november het woord in "De zevende dag" in een gesprek met Siegfried Bracke. Even keren de heren de rollen om en stelt de auteur de journalist vragen. Opvallend: ook het thema euthanasie komt ter sprake. Claus zegt dat hij het debat van nabij volgt en dat hij zelf over zijn levenseinde wil beslissen:

Op 14 november is Claus ook in "De laatste show" te gast. In een gemoedelijke sfeer legt hij onder meer uit hoe het komt dat "Heyah mama" van K3 in "De verlossing" is te horen. Hij vertelt ook hoe hij met negatieve kritiek omgaat. Voorts zegt hij dat hij in de toekomst nog meer films wil maken, een voornemen dat hij nooit zal (kunnen) waarmaken: