Nederland erkent fascistisch erfgoed, hoe zit het in Vlaanderen?

Na een jarenlange discussie heeft de Nederlandse minister van Cultuur Ingrid van Engelshoven beslist de procedure te starten om de zogenoemde "Muur van Mussert" in Lunteren als rijksmonument te erkennen. In Vlaanderen is zo'n monumentaal fascistisch erfgoed zeldzaam, vertellen Koen Aerts en Marc Reynebeau aan VRT NWS.

"Mij komt vooral de Kesterheide voor de geest", zegt Aerts. Hij is een van de makers van "Kinderen van de collaboratie", de serie die eind vorig jaar op Canvas liep. "Op die plek hield het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV) in de jaren 30 verschillende partijbijeenkomsten, zogenoemde landdagen."

Grootse gebouwen trok het VNV niet op. Wel richtte de rechts-radicale partij een praalgraf op voor Staf de Clercq, de stichter en leider die in 1942 aan de gevolgen van een hartaanval overleed. "Bij de bevrijding bliezen verzetslui het graf op ", zegt Aerts. "Ze haalden het lichaam van De Clercq uit de kist en bespotten en verminkten het in het openbaar."

"Nadien kreeg De Clercq een anoniem graf in Leerbeek. In 1978 haalde de Vlaamse Militanten Orde zijn lichaam opnieuw boven om het op het kerkhof van Asse naast het stoffelijk overschot van zijn echtgenote te begraven."

Aan het einde van de jaren 80 goten Vlaamse militanten het vernielde praalgraf op de Kesterheide met beton dicht. De zogenoemde "Werkgroep Kesterheide" probeert het sindsdien als een stille getuige aan De Clercq te bewaren.

Marc Reynebeau heeft een eigen theorie als antwoord op de vraag waarom Vlaanderen geen monumentaal fascistisch erfgoed heeft. "In Vlaanderen heeft het fascisme zich in de jaren 20 en 30 op de Vlaamse beweging geënt. Die had al een infrastructuur en dus hoefde het fascisme bij ons geen nieuwe gebouwen op te trekken."

Een van de gebouwen van de Vlaamse beweging was de (eerste) IJzertoren in Diksmuide. "Dat was oorspronkelijk geen fascistisch monument, maar veeleer een symbool van Vlaams nationalisme met de jaarlijkse IJzerbedevaart", zegt hij. "De toren leidde tot controverse, maar aanvankelijk vooral in de schoot van de Vlaamse beweging zelf. Zo vond de Vlaams-nationalistische priester Cyriel Verschaeve dat de IJzerbedevaart niet radicaal genoeg was."

"Met de opkomst van het fascisme in de jaren 30 schoof ook de IJzerbedevaart steeds meer naar radicaal-rechts op. Tijdens WO II woonden Duitse officieren bijeenkomsten bij de IJzertoren bij waardoor de buitenwereld die met de collaboratie in verband bracht. De organisatoren riepen toen ook publiek op om aan het oostfront aan de zijde van nazi-Duitsland te gaan vechten."

"In 1946 hebben onbekenden de IJzertoren opgeblazen, net omdat die symbool voor de collaboratie was gaan staan. In de jaren 50 en 60 verrees een nieuwe IJzertoren en nam de IJzerbedevaart haar oude Vlaams-nationalistische functie langzaam weer op."

Vandaag is de IJzertoren in de eerste plaats een vredesmonument. Sinds 1993 is het als beschermd monument geklasseerd en sinds 2014 maakt het deel uit van het Museum aan de IJzer.

In Kwatrecht bij Wetteren ligt nog een stille getuige van fascisme in Vlaanderen. Op een steenworp van de op- en afrit van de E40 staat Mariagaard, een middelbare school. Tijdens WO II vond hier heus nazionderwijs plaats.

Sven Speybrouck heeft de hele historie enkele jaren geleden uitgespit voor een aflevering van "Publiek geheim" op Canvas. In 1943 eiste de SS de schoolgebouwen op om er de Rijksschool Vlaanderen in te richten, een eliteschool voor jongens. Ook Duitse jongens zater er op de schoolbanken.

De leerlingen kregen een spartaanse opvoeding die vertrok vanuit de nazipedagogiek. Die schreef een totaalopvoeding voor waarbij het onderwijs de voornaamste opvoeder was, voor het eigen gezin.

In de Rijksschool Vlaanderen kregen de jongens een complete persoonlijkheidsontwikkeling die helemaal in het teken van de nazi-ideologie stond. Zo stond geen Belgische geschiedenis op het curriculum, maar wel Groot-Germaanse. Het was de bedoeling een unieke elite op te leiden die moest voorkomen dat het nazirijk uiteenviel.