RECENSIE: ‘The Push’, meer ‘Sorry Voor Alles’ dan moordporno

“Zouden we via sociale druk gemanipuleerd kunnen woorden om een moord te plegen?” Dat is de prikkelende vraag die de Britse illusionist Derren Brown stelt in ‘The Push’, in 2016 al te zien over het Kanaal. Een cynische kijker zou ‘The Push’ op voorhand dus al kunnen wegzetten als moordporno, maar de uur durende documentaire blijkt toch net een iets minder sensationeel beestje te zijn.

We volgen ene Chris, het zorgvuldig gekozen slachtoffer, terwijl hij door meer dan 70 professionele acteurs - allemaal met een oortje in, zodat Brown hen opdrachten kan geven - een situatie creëren waarin hij het ultieme Beschouw het als een variant op het Milgram-experiment uit de jaren 60. Daarin wou Stanley Milgram, onderzoeker aan de Amerikaanse universiteit Yale, testen hoe gedwee mensen zouden luisteren naar figuren met autoriteit, of hun omgeving. Hij droeg mensen op om elektrische schokken toe te dienen aan slachtoffers, ook al smeekten die om hun leven. Alleen waren de slachtoffers acteurs, en de schokken niet echt.

Ook hier wordt op indrukwekkende wijze een valse realiteit opgebouwd. Chris wordt verwacht op een liefdadigheidsveiling, maar sukkelt er in een onmogelijke situatie. De miljonair die alles organiseerde, bezwijkt aan een hartaanval, of zo denkt de andere organisator. En dus moet er alles aan gedaan worden om het lijk te verbergen zodat de avond kan doorgaan. Wanneer het “lijk” ineens wakker wordt, onthult de miljonair alles gehoord heeft. Waarop de geïmpliceerde gasten besluiten hem een duwtje over de dakrand te geven, en wijzen ze Chris aan om hem om te leggen.

Het hele gebouw, alle gasten en het personeel: ze blijken allen in dienst te staan voor dit experiment. Het ‘lijk’ van de miljonair Bernie waarmee Chris plots moet sjouwen, blijkt geen acteur maar een belachelijk gedetailleerde mal waarin zelfs valse neusharen ingeplant zijn (en ook een sluikse verwijzing naar de cultkomedie ‘Weekend At Bernie’s’). Vaak leidt het zelfs tot kolder, zoals wanneer er plots een bieding is voor de kist waarin Chris het lijk verstopt heeft.

Onkies randje

Uiteindelijk bouwt ‘The Push’ wel gestaag op naar die “moord”. Zonder te vertellen of Chris zijn slachtoffer effectief een duwtje geeft over de rand (of iets te verklappen over de verrassende twist op het eind), kunnen we al wel zeggen dat het een bloedstollend klapstuk vormt. Omdat de reactie van Chris, in tegenstelling tot die van de ingehuurde acteurs, écht is: we zien hem effectief doodsangsten uitstaan, inclusief gestamel en angstzweet. Verscheurd tussen moorden voor zijn vrijheid of iemand in leven laten, en net niet in zwijm vallend wanneer de omstaanders immense druk op zijn schouders leggen.

Daar gebruikt ‘The Push’ de twijfelachtige technieken van het gemiddelde realityprogramma: na de close-ups van de uitgestane doodsangsten springt Derren Brown plots tevoorschijn om te onthullen dat het allemaal een sociaal experiment was, en kan iedereen vrolijk lachend naar huis. Een psycholoog die een woordje uitleg geeft, of een discussie over wat die arme deelnemer net heeft moeten doorstaan: dat kon er niet meer vanaf. Het zorgt ervoor dit “sociale experiment” alsnog een onkies randje krijgt.

‘The Push’, nu op Netflix.

Deze programma’s gingen ook heel erg ver:

Angst, woede, verlies, verlangen? Er is geen emotie, of er werd ondertussen wel een documentaire of realityshow over gemaakt. Daarbij gaan sommige makers wel heel ver om een bepaalde realiteit te tonen.

De dodelijke spelshow (‘Le Jeu De La Mort’, 2010, Frankrijk)

‘The Push’ is niet de enige documentaire die het Milgram-experiment uittestte op televisie. De Franse documentaire ‘Le Jeu De La Mort’ zette het experiment zelfs letterlijk opnieuw op, als een quiz-programma onder de naam ‘La Zone Xtrême’. Tachtig kandidaten werden daarin gekoppeld aan een andere “kandidaat”: die laatste moest vragen beantwoorden, bij een fout antwoord moesten de deelnemers elektrische schokken toedienen aan hun collega-quizzer. Die “schokken” waren natuurlijk niet echt, en degenen die ze ontvingen waren stuk voor stuk acteurs. Alleen wisten de kandidaten dat niet: zij dienden lustig “schokken” van 100, 200 en 400 Volt toe, die zogezegd tot gekerm en zelfs “bewusteloosheid” leidden bij de “slachtoffers”. Wie denkt dat het geschreeuw zou aanzetten tot stoppen, had het mis: liefst 81 procent van de kandidaten ging door met schokken geven tot het einde, onder aanmoediging van de presentator en het publiek.

Bekijk de volledige documentaire hier:

Prostituees omturnen tot “echte vrouwen” (‘Ready4Marriage’, 2011, Zambia)

Voor het derde seizoen van de Zambiaanse realitywedstrijd ‘Ready4Marriage’ - waarin koppels uit het Afrikaanse land mee konden doen om hun huwelijk te laten sponsoren - besloten de programmamakers het anders aan te pakken. En dus werden in 2011 18 prostituees losgelaten op de Zambiaanse kijker: ze werden voorbereid op een leven als “getrouwde vrouw”, weg van de prostitutie. Daarin moesten de deelneemsters vloeren en toiletten kuisen en hemden strijken in de hoop een geldprijs van 9.000 dollar binnen te halen. De winnares - de 25-jarige Precious - was alvast enthousiast. “Ik ben veranderd in een echte vrouw, ik ga nooit terug naar mijn oude leven”, vertelde de vrouw, die prostituee werd na het overlijden van haar moeder om haar zussen te onderhouden, aan een lokale krant.

Je maagdelijkheid verkopen (‘Virgins For Sale’, 2017, Australië)

Je maagdelijkheid, daar ga je heel voorzichtig mee om en behoud je voor die ene ware. Of je verkoopt ze toch gewoon aan de hoogste bieder? Dat is het uitgangspunt van de zesdelige documentaire ‘Virgins Wanted’, gemaakt door Australische regisseur Justin Sisely. Die volgde twee jonge mensen - de 21-jarige Braziliaanse vrouw Catarina en de 24-jarige Alex - terwijl ze hun maagdelijkheid verkochten aan de hoogste bieder. Catarina’s maagdenvlies was een anonieme Japanse miljonair 780.000 dollar waard, Alex geraakte niet verder dan 2.600 dollar. Het project kreeg (uiteraard) zware kritiek, en de Australische overheid dreigde zelfs om Sisely aan te klagen voor sekshandel. Uiteindelijk ging Catarina niet in op het hoogste bod. Uiteindelijk verscheen de controversiële documentaire vorig jaar online.

Een hond laten vliegen (‘Dogs Might Fly’, 2016, Groot-Brittannië)

Omdat niet elk programma uw vertrouwen in de mensheid moet schaden, eindigen we met ‘Dogs Might Fly’, een documentaire op Sky. Daarin werden de drie asielhonden Shadow, Reggie en Alfie gekozen uit twaalf finalisten om te leren vliegen. Met een vliegtuig. Zo ziet u op onderstaand clipje Shadow rondvliegen in een speciaal aangepast sportvliegtuigje op 1.000 meter hoogte. Het is eens wat anders dan een toertje rond het lokale pleintje.