De miskende rol van de vrouwen in de Eerste Wereldoorlog

Vechten was in de Eerste Wereldoorlog een (weinig begerenswaardig) voorrecht voor mannen. Alleen mannen konden zich voor militaire dienst melden. De enige uitzondering was Rusland in 1917, toen er in de revolutionaire sfeer na de val van de tsaar vrouwenbataljons werden gevormd. Enkele duizenden vrouwen meldden zich vrijwillig. Ze waren precies zo gekleed en uitgerust als mannen en hadden hun haar afgeschoren.  

Voor het overige was het leger een mannenzaak. Zelfs voor niet-strijdende jobs. Alleen de Britten hadden een korps van vrouwelijke vrijwilligers opgericht, die een uniform droegen en aan een militaire discipline waren onderworpen, hoewel ze zelf geen militairen waren. Ze werkten in legerkeukens en kantines, in kantoren en magazijnen, soms zelf in garages, taken die in andere legers door mannen werden uitgeoefend.

De belangrijkste groep vrouwen in het frontgebied waren uiteraard de verpleegsters. Dat waren altijd vrijwilligsters, meestal uit de betere klassen, die daarvoor een opleiding hadden gekregen. Hun hulp aan de gewonde militairen was uiteraard ontzettend belangrijk. Daarnaast waren er ook vrouwen die werkten in hospitalen of revalidatiecentra achter het front, die invaliden begeleidden en dergelijke.

Ook op het thuisfront hebben vrouwen zich massaal ingespannen. Miljoenen mannen waren onder de wapens en iemand moest hun werk overnemen. Dat gold in de eerste plaats voor de landbouw. Er waren toen veel meer landbouwers dan nu. Hun vertrek naar het leger dreigde de oogsten te doen mislukken. Op veel boerderijen moest de boerin – al dan niet geholpen door kinderen – het zware werk doen. Ook in gezinnen die een winkel of een ander klein bedrijfje hielden, stond de vrouw er alleen voor.

Vrouwen werden ook meer aangeworven voor banen die tot dan toe voor mannen waren voorbehouden. Zo verschenen er vrouwelijke tramontvangers, buschauffeurs en postbodes. In Engeland verschenen er zelfs politieagentes, in Frankrijk veldwachtsters. Maar ook in meer technische beroepen, zoals elektricien of automechanieker.

Toen de oorlogvoerende landen hun oorlogsproductie opvoerden, werden er massaal vrouwen aangeworven in fabrieken die wapens en munitie maakten. Het was eentonig, onaangenaam en vaak ook gevaarlijk en ongezond werk. Arbeidsters die in Britse munitiefabrieken met de gevaarlijke springstof TNT werkten, kregen de bijnaam "kanaries", omdat hun huid geel werd in contact met het giftige TNT. Honderden van hen stierven eraan.

Het is niet zo – zoals soms wordt beweerd – dat er voor de Eerste Wereldoorlog geen vrouwen in fabrieken werkten, maar hun aantal nam sterk toe.

Ondanks de enorme bijdrage die vrouwen zo aan de oorlogsindustrie leverden, werden ze niet gelijk behandeld als mannen. Meestal lagen hun lonen een stuk lager.  In Engeland zijn er heuse stakingen van vrouwen geweest waarbij gelijk loon voor gelijk werk de hoofdeis was.

De verandering was ook vaak niet blijvend. Na de oorlog werden vrouwen opnieuw geweerd (soms zonder meer ontslagen) uit de jobs die ze tijdens de oorlog hadden ingenomen. De overheid (en vaak ook de vakbonden!) wilde liefst geen werkloosheid voor de miljoenen mannen die het leger verlieten.

Het einde van de oorlog was dus voor de vrouw niet altijd een zegen. Ook al omdat veel echtgenoten die van de oorlog terugkeerden (als ze al terugkeerden…), invalide waren of psychische stoornissen vertoonden, of zich na vier jaar loopgraven niet meer aan het gezinsleven konden aanpassen.

Toch veranderde de oorlog iets. De vrouwen braken definitief door in bepaalde beroepen, vooral in de dienstensector (bankbedienden, typistes, receptionistes…). Vooral vrouwen uit de stedelijke middenklasse profiteerden daarvan. Dat ging ook gepaard met uiterlijke veranderingen: die vrouwen droegen geen korset meer, hadden korter haar en kortere rokken. Ze reden auto, rookten sigaretten en dansten de charleston.