De hoofddoek is niet voor één gat te vangen

Velen maken in dit debat claims die zuiver anekdotisch zijn. Ze houden enkel rekening met hun persoonlijke situatie en hun eigen mening. Maar zelden kijkt men naar wetenschappelijk onderzoek over de motivaties voor die hoofddoek.

Daarom graag uw aandacht voor enkele pertinente feiten. Dit is nochtans geen volledige analyse. Aan u om een eerlijk beeld te vormen.

Yousra is een jonge moslima die geen sluier draagt, met enkele zussen die wel een hoofddoek dragen en enkele die dat niet doen, een praktiserende moslimvader die zijn dochter nog steeds accepteert wanneer zij geen hoofddoek draagt. Zij vraagt Darya Safai waarom zij geen hoofddoek zou mogen dragen. Klinkt fair.

Darya Safai kijkt naar de praktijk in islamitische landen en groepen. Zij ziet veel dwang. Ze merkte dat de hoofddoek symbool staat voor onderdrukking van de vrouw. Daarom zijn moslima’s voor haar véél beter af zonder. Zij vraagt dat onze overheden die dwang en onderschikking radicaal afwijzen en de hoofddoek verbieden in openbare functies en onderwijs.  Klinkt al even fair.

In tegenstelling tot de indruk die veel media geven staat Safai echter verre van alleen met haar bezwaren. Zo blijken er wel meer moslima’s met bedenkingen en bezwaren tegen die hoofddoek, zoals deze 25.

Allen zien een rode draad met moslimmannen én moslima’s die niet weten om te gaan met de gelijke rechten van de vrouw, met sekse-segregatie en veel agressie en woede tegen moslima’s die de hoofddoek afwijzen.

Ze zien verder ook een sterke samenhang met andere problemen zoals gedwongen huwelijken, huwelijkse gevangenschap, verstotingen, ander intrafamiliaal geweld en met name eremoorden en vrouwelijke genitale verminking (‘VGV’ of vrouwenbesnijdenis).

Het afwerpen van de sluier zien ze daarentegen als een symbool van nieuwe hoop en verlangens, een streven naar moderniteit en van gelijke kansen en vooruitgang.

De meervoudige en complexe betekenis van deze kledij, en dan meer specifiek van de hoofddoek, wordt ook bevestigd door 'Muslim Life in Germany'. Dat is een relatief grootschalig Duits onderzoek, uitgevoerd in opdracht van de landelijke organisatie van moslims.

De religieuze motivatie domineert duidelijk. Dat is meestal een vrijwillige motivatie, net zoals de wil om als moslima herkenbaar te zijn. Hoewel enkele moslima's opmerken dat dat nog niet zo evident is, gezien de sociale druk. Maar ook andere motieven, en daarbij ook niet-vrijwillige, spelen een rol. Deze bevindingen bevestigen dat veel moslima's de hoofddoek vrijwillig dragen, maar zachte of harde druk een significante rol speelt.

Deze inschatting wordt ook bevestigd door een onderzoek van Ishac Diwan en Jeni Klugman. Zij onderzochten de sluierdracht in diverse islamitische landen. Ze stelden eveneens vast dat de religieuze motivatie domineert, maar dat ook directe en indirecte dwang een rol spelen. Bij hoger geschoolde moslima's speelt ook mee dat ze bijval voor de 'politieke islam' willen tonen. 

Het ligt dus niet zo eenvoudig. Die onvrijwillige motieven waren overigens ook de reden voor moslima's om verenigingen zoals 'Ni Putes Ni Soumises' op te richten. Ik vond daarbij echter geen enkel wetenschappelijk onderzoek dat zou aantonen dat de onvrijwillige motieven geen significante rol spelen noch dat de hoofddoek geen politieke betekenis heeft.

Voor de islamisten is de hoofddoek een uiting van de overtuiging dat islamitische regels de norm voor het sociale leven en het openbare bestuur zouden moeten zijn. Maar, als we naar onderwijs en openbare diensten kijken, een politieke overtuiging uitdragen is daarin al decennia lang net expliciet verboden.

De intellectuele eerlijkheid gebiedt ons te erkennen dat de hoofddoek een complexe, meervoudige betekenis heeft. Die is deels religieus, deels cultureel, maar ook politiek (het werd voor islamisten een strijdvlag bij uitstek) én instrumenteel. De islamitische hoofddoek is namelijk ‘ook’ een middel om de onderschikking van de vrouw af te dwingen én om deze aan iedereen duidelijk te tonen.

Die hoofddoek is daartoe zelfs behoorlijk efficiënt. Men ziet het vanop grote afstand én die betekenis is kristalhelder voor veel moslims, inclusief de gesluierde én de niet-gesluierde moslima’s. Die hoofddoek betekent dan dat de vrouw hoort te luisteren naar haar man, de familie en de religieuze leiders en de leraars, en dat deze vrouwen 'off limits' zijn voor alle andere mannen.

Daarbij kent het klassieke islamitisch recht geen autonoom beslissingsrecht voor de vrouw. Dat recht ligt bij de 'wali', of 'de voogd', zijnde hun man, zo niet de vader, de oudste broer, de oudste zoon, ...

Op die regel bestaan varianten en verwaterde versies. Maar alle miskennen de gelijke rechten van de vrouw. Daarbij wemelt het van misprijzen tegenover de niet-gesluierde vrouw. Voorstanders van de hoofddoek weten nooit uit te leggen hoe die moslims die menen dat een niet-gesluierde vrouw niet-respectabel is, dan nog correct kunnen samenleven met een grote niet-gesluierde meerderheid.

Dat misprijzen gaat samen met incidenten op de werkvloer, tussen buren en gewoon op straat. Meerdere problemen van openbare orde worden dus veroorzaakt door de hoofddoek en de onderliggende doctrine en motieven.

Die problemen treffen moslima's, maar ook, in mindere mate, niet-islamitische vrouwen en verder ook ex-moslims en anderen. De miskende feiten over de motieven voor die hoofddoek verplichten onze overheden om ook druk,  dwang en gebeurlijk geweld ernstig te nemen. Omwille van die feiten lijkt het me onverantwoord  om – zoals vandaag gebeurt – de hoofddoek enkel als een vrijwillige religieuze praktijk te beschouwen.

Het is ook een politiek symbool geworden voor het islamisme als politieke overtuiging. En vooral, het is instrumenteel in het afdwingen en tonen van ernstige inbreuk op de rechten van de vrouw. Het lijkt me dan ook uiterst schadelijk en contraproductief als we dan, tegen die bekende feiten van sociale dwang en druk en geweld in, en tegen die uitgesproken reactionaire, politieke boodschap in, de hoofddoek wel zouden toelaten in onderwijs en openbare diensten.

---

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.