Sp.a stelt nieuwe koers voor: “Dat er jobs zat zijn, is een riedeltje dat te vaak wordt afgedraaid”

Als op tijd komen staat voor enthousiasme, dan zit sp.a met Joris Vandenbroucke en Meryame Kitir safe. Ruim twintig minuten voor onze afspraak zitten de twee al klaar in een Brussels cafeetje. Samen hebben ze de vernieuwing ingezet. Dat moet ook wel, want de slechte resultaten van de afgelopen jaren zet de partij onder druk. Al vier jaar worstelen de Vlaamse socialisten met hun lange verleden als beleidspartij en de algemene crisis binnen de Europese sociaaldemocratie. Oppositie voeren bleek moeilijker dan gedacht, de partij werd door voorzitter John Crombez grondig hervormd. Volgend weekend moet het Go Left-congres in de Antwerpse Waagnatie het kantelpunt worden om met frisse ideeën en hernieuwde moed vooruit te kijken.

En dat gebeurt dus onder leiding van twee Limburgers. Kitir moet in oktober voor het eerst aan de bak in Genk, na haar verhuizing uit Maasmechelen. Vandenbroucke - ooit medewerker bij Johan Sauwens en zijn Volksunie - groeide op in Borgloon, verhuisde ooit zelfs voor Spirit naar Beringen en week uiteindelijk uit naar Gent. Beiden zijn ze fractieleiders voor hun partij. Hij in het Vlaams Parlement, zij in de Federale Kamer.

Go Left moet het startschot geven voor het ‘nieuwe socialisme’. Leg ons eens uit wat dat inhoudt.

Kitir: “Het nieuwe socialisme wil het oude niet verloochenen, maar op basis van onze vaste waarden een oplossing bieden voor de problemen die zich vandaag en in de toekomst stellen. We leven in nieuwe tijden, met nieuwe onzekerheden en nieuwe kwetsbaarheden.”

Vandenbroucke: “We willen doen wat we als socialisten ook na de Tweede Wereldoorlog hebben gedaan. In een tijd van grote verandering hebben we er toen voor gezorgd dat door de sociale zekerheid iedereen van de vooruitgang kon profiteren. Onze ambitie is om dat opnieuw te doen, deze keer als transitie naar een nieuwe economie. Robotisering en digitalisering moeten ten goede komen van iedereen.”

Wat betekent dat concreet?

Kitir: “De rode draad in ons verhaal is meer bescherming en meer gelijkheid. Op het vlak van werk betekent dit dat elk uur telt. Mensen die naast hun uren bijvoorbeeld ook nog mantelzorger zijn, moeten daarvoor worden vergoed. Maar denk ook aan de jongens en meisjes die maaltijden bezorgen voor Deliveroo of aan de taxidienst Über. Die digitalisering maakt ons leven gemakkelijker. We kunnen zowat alles online bestellen en het wordt dezelfde dag nog geleverd. Dat is geweldig. Maar tegelijkertijd zie je dat de mensen die deze jobs moeten uitvoeren steeds meer in precaire situaties terechtkomen. Het kan toch niet dat als een fietskoerier een ongeluk krijgt met een auto, die auto beter beschermd is dan de fietskoerier?”

Wat is jullie oplossing?

Kitir: “Er is een wet in ons land die duidelijk zegt wie werknemer is en wie zelfstandige. In het geval van Deliveroo of Über is er een duidelijke opdrachtgever die bepaalt wanneer de maaltijd moet worden geleverd, voor welke prijs... Het zijn dus werknemers.”

Maar als je al die mensen in een werknemersstatuut duwt, sla je wel de bodem uit het systeem waarop die nieuwe economie drijft. Zo gaan die jobs wel verloren.

Vandenbroucke: “Dus de nieuwe economie kan alleen bestaan bij de gratie van het uitbuiten van mensen? Daar gaan wij volstrekt niet mee akkoord. Toen we na de Tweede Wereldoorlog de sociale zekerheid voor iedereen wilden invoeren, waren er ook krachten die beweerden dat dit de economie zou afremmen. Maar precies omdat we ervoor gezorgd hebben dat iedereen in dit land beschermd is en er op vooruit kan gaan, is onze economie gegroeid als nergens anders en hebben we een levensstandaard waar de rest van de wereld jaloers op is.”

Kitir: “Wij stellen voor dat deze mensen zich kunnen aansluiten bij een secretariaat dat het loon uitbetaalt, terwijl er ook een stuk sociale lasten worden afgedragen. In Frankrijk doen ze dat al zo. Daardoor geniet je dezelfde sociale bescherming als een werknemer, maar kies je wel zelf wanneer je werkt.”

Wat zijn buiten werk de andere grote lijnen van het Go Left-congres?

Vandenbroucke: “Ecologie en zorg. Net zoals de klassieke sociale zekerheid, willen we een zorgzekerheid invoeren. Als je vandaag een ongeval krijgt, word je op spoedgevallen meteen geholpen. Maar mensen die in een kwetsbare psychische toestand belanden, mogen blij zijn als ze op een jarenlange wachtlijst terechtkomen. Dat willen we doorbreken.”

Hebben jullie daarmee het grote socialistische verhaal beet? Ex-huisideoloog Mark Elchardus verweet jullie in Knack een gebrek aan een verheffend discours, een duidelijk idee waar het met de maatschappij naartoe moet.

Kitir: “Ik ben die kritiek stilletjes aan moe. Wij geloven in ons verhaal. En we hebben geduld. Misschien staat het gelijk nu niet aan onze kant, maar het gelijk zal wel naar onze kant komen. We zien dat steeds meer mensen zich onzeker voelen. Door de globalisering, de migratie, de terreur. Het is onze taak als socialisten om te zeggen dat wij daarop een antwoord bieden.”

Een politiek antwoord kost geld. Waar halen jullie het geld?

Vandenbroucke: “We hebben een toekomstbegroting tot 2060 uitgewerkt. We willen de fiscaliteit hervormen, onder andere door de belastingen op arbeid met meer dan 10 procent te doen dalen. Dat kan door het eenvoudige, maar zeer rechtvaardige 1 euro=1 euro-principe toe te passen. Mensen die het geluk hebben om hun geld voor zich te laten werken via investeringen, worden vandaag niet of veel minder belast. Wij willen die euro op dezelfde manier behandelen als de euro die jij en ik verdienen om te gaan werken.”

Verschillende regeringen hebben zo’n belasting op vermogens al proberen in te voeren. Is het probleem niet dat grote vermogens naar het buitenland vluchten?

Vandenbroucke: “Er is een verschil tussen proberen en willen. Internationaal is er vandaag veel meer uitwisseling van bankgegevens. Diezelfde transparantie in eigen land organiseren, is blijkbaar een probleem. Bovendien gaat het argument van de vlucht ook niet op. Er wordt in ons land enorm veel geïnvesteerd in bakstenen. Ik zie niet in waarom iemand die zijn geld verdient met huurinkomsten geen faire bijdrage zou kunnen leveren, zodat wie gaat werken wat minder moet inleveren.”

Zo’n belasting op huurinkomsten hadden jullie toch al lang zelf kunnen invoeren in al die jaren dat sp.a in de regering zat?

Kitir: “In de afgelopen tien jaar hebben we maar drie jaar in de federale regering gezeten.”

Vandenbroucke: “En als je in een regering zit, kan je ook niet alles uitvoeren wat in je programma staat. Uit een recente studie blijkt trouwens dat tot 2014 de inkomensongelijkheid overal in de OESO is toegenomen, behalve in België. Als socialist ben ik daar trots op. Wij zijn er - tegen de stroom in - in geslaagd de inkomensongelijkheid te verkleinen. We hebben de financiële crisis van 2008 zo aangepakt dat we niet keihard moesten snijden in de openbare dienstverlening, in de pensioenen, in de inkomens van de mensen.”

Waarom wordt u daar door de kiezers dan niet voor beloond?

Vandenbroucke: “Weer het vertrouwen krijgen van mensen kost tijd. Dat is een werk van lange adem. Met het voorstel van morgen ga je overmorgen niet plots vijf procent meer stemmen halen.”

Misschien denken de mensen: alles waar de socialisten in het verleden voor gestreden hebben, hebben we intussen. En zijn jullie niet meer nodig?

Kitir: “Het is niet omdat je iets verwezenlijkt hebt, dat dit voor altijd zo blijft. Als je ziet wat de regering de afgelopen jaren heeft afgebouwd… De mogelijkheden om tijdskrediet te nemen zijn ingeperkt. De gelijkgestelde periodes voor het pensioen zijn verstrengd, waardoor wie vroeg is beginnen te werken, minder pensioen heeft dan vroeger.”

Blijkbaar zien de kiezers dat nog niet, want jullie scoren slecht in de peilingen. In de laatste peiling in december klokte sp.a af op nog geen 11 procent.

Kitir: “We hebben een moeilijke periode achter de rug. Dat gaan we niet onder stoelen of banken steken. We zijn altijd een beleidspartij geweest die verantwoordelijkheid wilde nemen. We hebben tijd nodig gehad om in onze oppositierol te komen en zijn tegelijk volop aan het hervormen.”

Vandenbroucke: “Ik kijk verder dan de peiling van vandaag of de verkiezing van morgen. Na een vrij lange regeringsdeelname zijn we electoraal inderdaad in een dal terechtgekomen. Dat vergt een transitie en er is al heel veel werk verricht. Er zijn weinig partijen zo grondig getransformeerd als de sp.a vandaag en ik ben ervan overtuigd dat we daar uiteindelijk de vruchten van zullen plukken. Maar daar hebben we tijd voor nodig.”

Heeft de sp.a ook geen personeelsprobleem? Vanaf 2019 komt daar ook nog het cumulverbod bij. Snijdt de partij daarmee niet in eigen vlees?

Vandenbroucke: “Dat cumulverbod is toch net het logische antwoord? We hebben heel wat nieuwe, jonge mensen binnen onze partij met heel veel talent. Met de sp.academy (sic) zijn we die volop aan het opleiden. Daarnaast betonneren we in de statuten van onze partij dat bij elke verkiezing nieuwe talenten verantwoordelijkheid mogen opnemen. Dus als men zegt dat er bij sp.a behoefte is aan nieuwe gezichten en nieuw bloed, dan zeg ik dat die meer dan ooit kansen zullen krijgen.”

Kitir: “Laat ons ook niet vergeten dat de man in de straat het kotsbeu is dat politici drie, vier of vijf functies combineren. Ik hoor andere partijen daar uiteenlopende verklaringen over afleggen, maar niemand heeft de ballen aan zijn lijf gehad om daar iets aan te doen. Wij wel. Wij zeggen: één persoon, één mandaat.”

Maar op korte termijn verlies je zo toch heel wat politieke ervaring in het parlement. Bijvoorbeeld met Peter Vanvelthoven die voor Lommel kiest.

Kitir: “We moeten geen angst hebben om nieuwe mensen naar het parlement te sturen. Want wat willen we nu eigenlijk? Aan de ene kant wordt gezegd dat het altijd dezelfde mensen zijn die op de lijst staan, maar als we dan aan vernieuwing werken is de kritiek dat de nieuwe mensen het niet kunnen. Wij geloven dat we met deze strategie op langere termijn meer resultaat zullen halen. Misschien zal er op korte termijn aan getwijfeld worden, maar ik geloof dat de kiezer ons uiteindelijk zal volgen.”

Is het probleem niet dat jullie langs twee kanten worden voorbijgestoken? PVDA is linkser en voor ecologie heeft Groen het monopolie.

Kitir: “Wij vertrekken nooit vanuit de vraag wat de andere linkse partijen doen. Onze vaste waardes zijn rechtvaardigheid en solidariteit. Dat andere partijen ook op die thema’s zitten? Des te beter. Wij zijn niet bang van de andere linkse partijen. Wat wij willen, is mensen een alternatief aanbieden. Ofwel kies je voor rechts en de afbraak, nog meer Panama Papers en LuxLeaks, en een regering die 1.001 excuses heeft om er niets aan te doen. Ofwel kies je voor fundamentele veranderingen. Hoe meer mensen dat idee steunen, hoe beter.”

Maar op wie mikken jullie? De progressieve kiezers in de steden doen Groen groeien en de tijd dat alle arbeiders voor de socialisten stemden, is ook voorbij.

Kitir: “We mikken op iedereen die zijn steentje wil bijdragen aan de samenleving. Via vrijwilligerswerk, een werknemersstatuut of door te ondernemen, dat maakt ons niet uit. Zolang we er samen maar voor zorgen dat iedereen erop vooruit gaat. Volgend jaar vieren we 75 jaar sociale zekerheid. Die heeft er voor gezorgd dat er meer mensen studeren, maar ook dat meer mensen met een start-up beginnen.”

Ondanks die sociale zekerheid zijn onze pensioenen wel bij de laagste van Europa.

Vandenbroucke: “Wij pleiten voor een pensioen van minimaal 1.500 euro voor iedereen. Dat willen we realiseren door een grotere bijdrage te vragen van de hoogste pensioenen. Wij willen voor alle duidelijkheid van niemand pensioen afpakken. We willen wel de solidariteitsbijdrage van de pensioenen van meer dan 3.000 euro bruto optrekken om de laagste pensioenen te verhogen. Als we die met 1% tot 2% verhogen, kunnen we zo al meer dan 700 miljoen euro herverdelen.”

Die 1.500 euro moet gelden na een loopbaan van 42 jaar, zeggen jullie. Zijn dat echt gewerkte periodes of telt een periode van werkloosheid of zwangerschapsverlof ook mee?

Vandenbroucke: “Je kan mensen toch niet straffen omdat ze werkloos worden door een bedrijfssluiting? Dat is net het principe van sociale zekerheid. We verzekeren ons allemaal ten opzichte van elkaar voor pech die ons allemaal kan overkomen. Bij ons tellen dus de kilometers, niet de leeftijd. Wij willen dat iedereen zijn loopbaan kan combineren met het gezinsleven. De regering heeft die mogelijkheden allemaal verminderd. Wat ben je ermee een ratrace te organiseren waarbij grote groepen mensen lang en sommigen zelfs definitief uit de arbeidsmarkt vallen? Op die manier gaan we er niet in slagen om meer mensen langer te laten werken.”

Jullie zeggen: geef de werklozen die geen job vinden een basisbaan. De overheid als werkgever?

Kitir: “De enige manier waarop we vandaag naar werkzoekenden kijken, is alsof het allemaal luieriken zijn. Dat strookt niet met de realiteit. Na de lancering van de basisbanen zat mijn mailbox vol met mensen die zeiden dat ze blij waren dat eindelijk eens iemand rekening houdt met hen, dat ze wel werkwillig zijn. Die mensen moeten we werk kunnen bieden.”

Er zijn toch jobs genoeg? Bedrijven klagen over de krapte op de arbeidsmarkt.

Kitir: “Dat er jobs zat zijn is, een riedeltje dat te vaak wordt afgedraaid. We hebben 200.000 werkzoekenden en maar 40.000 vacatures. Bovendien komen veel mensen niet aan de bak omdat de werkgevers vinden dat ze te oud of te duur zijn. Voor die mensen zou een basisbaan kunnen.”

Maar hoe werkt dat in de praktijk?

Kitir: “Neem nu Genk. Daar bewijzen we met een laagdrempelig werkstation dat mensen die door de VDAB zijn opgegeven toch aan werk geholpen kunnen worden. We hebben die mensen uit de wijken gehaald en van de 200 zijn er 180 die een job hebben gevonden. Als de VDAB iemand voor zich krijgt die zelfs met een opleiding of begeleiding niet op de arbeidsmarkt geraakt, dan moeten we als sluitstuk die mensen een basisbaan kunnen geven. In de zorg, in de cultuursector... Dat wil niet zeggen dat we álle werkzoekenden in dat systeem moeten duwen, maar uiteindelijk zal het wel netto opbrengen. Deze mensen zullen niet voor een uitkering werken, maar voor een echt loon waarop ze ook sociale bijdragen betalen.”

De kans is groot dat de verkiezingen in 2019 ook over identiteit en migratie zullen gaan. Daar horen we sp.a veel minder over.

Kitir: “Het debat over identiteit wordt voortdurend op de spits gedreven, terwijl wij de mensen willen verbinden. Dat is misschien niet zo simpel als het stigmatiserende, verdelende discours van de N-VA, maar het is wel belangrijk dat we de juiste toon vinden. De aanslagen hebben veel kapotgemaakt en veel wantrouwen gekweekt. Daar maak ik me zorgen over en ik wil het debat ook niet negeren. Maar we moeten wel verbindend werken en niet de mensen nog meer tegen elkaar opzetten met clichés.”