Het zenuwgif novitsjok, wat is dat precies?
Het zenuwgif dat gebruikt werd bij de aanslag op de Russische opposant Aleksej Navalny is hetzelfde als dat in 2018 de overgelopen Russische ex-spion Sergej Skripal en zijn dochter Julia bijna het leven kostte in de Engelse stad Salisbury. Het erg gevaarlijke product werd tijdens de Koude Oorlog ontwikkeld als chemisch wapen in de Sovjet-Unie. Dat zou wijzen op betrokkenheid van de Russische overheid bij de aanslagen tegen Navalny en Skripal.
Wie indertijd mocht proeven van de militaire dienstplicht, kreeg steevast een NBC-opleiding. Dat stond voor bescherming tegen nucleaire, biologische en chemische oorlogsvoering. Het meest opvallende daarbij waren erg onhandige en speciale kaki pakken die samen met handschoenen en gasmaskers het lichaam moesten beschermen tegen NBC-wapens.
Vooral zenuwgassen - zoals sarin en VX - werden daarbij als grootste bedreiging afgeschilderd, vooral omdat die in grote hoeveelheden werden aangemaakt door de Sovjet-Unie (en ook door het Westen). Helemaal weerloos was je daar niet tegen: behalve een NBC-pak en gasmasker kreeg je er als frontsoldaat ook poeder bij om die producten van de huid te verwijderen en twee spuiten atropine die je kon injecteren om de werking van zenuwgas te neutraliseren.
De term zenuwgas is overigens niet helemaal correct. Het gaat om producten die ook in vloeibare toestand kunnen voorkomen, zoals VX, en verneveld worden zodat ze ingeademd kunnen worden, of die in poedervorm voorkomen. Vandaar ook de onrust als er verdachte enveloppen met wit poeder worden gemeld.
Novitsjok of "de nieuwkomer"
Novitsjok of "nieuwkomer" werd in de jaren 70 en 80 ontwikkeld door de Sovjet-Unie. Het werd in het Westen bekend door overlopers en door de publicatie van een artikel in de Russische media in 1992.
Volgens experten is het meer dan vijf keer dodelijker dan VX. Ingeademd zou het product al tot de dood kunnen leiden in een halve tot twee minuten. In vaste vorm is de besmetting trager, maar kunnen de symptomen pas optreden na 18 uur. Net zoals andere zenuwgassen tast novitsjok lichaamfuncties zoals hart of ademhaling aan waardoor die stilvallen.
Wie besmet wordt, heeft dus minder kans om gered te worden en volledig herstel is ook niet altijd mogelijk. Wel kunnen er maatregelen genomen worden zoals het meteen afwassen van het product van de huid, het spoelen van de ogen, het toedienen van zuurstof en atropine of andere antistoffen via injecties. Wel zouden er varianten van novitsjok zijn die bestand zijn tegen de meeste antistoffen.
Een ander kenmerk van novitsjok - en dat is vooral belangrijk in de periode na het verbod op chemische wapens - is dat het een binair wapen is. Met andere woorden: het ontstaat door het samenvoegen van twee niet-gevaarlijke stoffen die dan ook niet verboden en verkrijgbaar zijn. Dat maakt het dan ook gemakkelijker en veiliger om die basisproducten te vervoeren voor diegenen die er gebruik van willen maken. De aanslag op de ex-spion en zijn dochter in Salisbury en het gebruikte product brengen wel de schaduw van de Koude Oorlog opnieuw erg dichtbij. Of misschien was die nooit echt ver weg.