"Of Europa verandert, of het stort in elkaar"
Deze week is de roman ‘De Hoofdstad’ van de Oostenrijkse schrijver Robert Menasse in het Nederlands verschenen. Menasse schreef een ambitieuze, complexe roman over de EU en Europese ambtenaren. Ambitieus, want niemand deed het hem voor. Soms absurd, soms tragikomisch, maar altijd kritisch fileert hij ‘Europa’. Menasse slaagde met glans in zijn opzet. ‘De Hoofdstad’ is goed onthaald, goed verkocht en kreeg de Deutsche Buchpreis voor het beste boek van 2017.
Robert Menasse (Wenen, 1954) ging voor zijn werk niet over één nacht ijs. Bijna 8 jaar geleden begon hij te werken aan ‘die Hauptstadt’, de hoofdstad. Mede dankzij Passaporta verbleef hij meerdere keren voor lange periodes in Brussel. Daardoor leerde hij zowel de stad Brussel als ‘Brussel’, de abstracte bureaucratie rond het Schumanplein kennen.
“Ik wilde die abstractie een concreet gezicht geven”, vertelt Menasse, die het absoluut nodig vond om een boek te schrijven dat helemaal draait rond de Europese Unie. “De Europese eenmaking is het dapperste en belangrijkste politieke project van onze tijd.” Menasse is ontegensprekelijk pro-Europa, maar zijn roman is zeker geen lofzang. “Je moet niet doen alsof alles in orde is, want dat is absoluut niet het geval."
In zijn tragikomische vertelling voert Menasse een hele reeks personages op -in de Nederlandse vertaling is er zelfs een namenregister- die hij samen met verschillende plotlijnen vernuftig in elkaar weeft tot één roman. De hoofdlijn is die van het ‘Big Jubilee Project”, een idee van Europese ambtenaren om de Europese Commissie te vieren… in Auschwitz. Een absurd idee, dat gedoemd is om te mislukken, niet het minst door tegenwerking van de ambtenaren zelf. Zelf vindt Menasse het idee niet zo absurd (lees voort onder de quote):
Niet dat het boek zwaar op de hand of gortdroog is. Integendeel, de roman leest als een trein. Er kan en mag gelachen worden. Het verhaal opent met een surreële scène waarin een varken op de Oude Graanmarkt in Brussel rent. Onafhankelijk van elkaar zien alle hoofdpersonages dit voorval, waarmee die meteen geïntroduceerd zijn. Het mysterieuze varken loopt als een roze draad door het boek, Menasse had er zo zijn redenen voor: (lees voort onder de quote)
Menasse heeft veel geresearcht, veel met mensen gesproken. Het boek ent zich op de realiteit, maar het blijft een roman. Daarom voert hij in zijn vertelling een bekende, bestaande Belg op, voormalig journalist en auteur Geert van Istendael.
Menasse schraagt zich achter het devies van Balzac: “Vertel zo dat je tijdgenoten zich herkennen en dat later de mensen ons begrijpen.” In 'De Hoofdstad' bekritiseert Menasse scherpe kritiek over hoe het er in de Unie aan toe gaat en ook nationalisme. Oplossingen hoe het de Unie verder moet, heeft hij niet: “Ik ben een kunstenaar. Ik kan alleen vertellen wat er aan de hand is. Ik ben een verhalenverteller, geen waarzegger.”
De Hoofdstad is verschenen bij de Arbeiderspers.