Kunstverkoop zit in de lift. Maar voor kleine spelers slinken de overlevingskansen

In november ging 'Salvator Mundi', een werk van Leonardo da Vinci, voor 450 miljoen dollar (zo'n 365 miljoen euro) over de toonbank van het Londense veilinghuis Christie's. Het is zo niet alleen het duurste kunstwerk ooit, maar ook een teken aan de wand voor de tendens van de kunstmarkt. Volgens cijfers van de Zwitserse kunstbeurs Art Basel kon de wereldwijde kunstmarkt in 2017 een groei van 12 procent optekenen: in totaal bedroeg de omzet zo'n 63,7 miljard dollar (51,7 miljard euro). Dat lijkt goed nieuws, na twee jaren met een dalende omzet. Alleen gaat die groei gepaard met een onrustwekkend bijverschijnsel: de kleine galeries en de 'goedkope' kunst waarop ze inzetten, doen het steeds minder goed.

Zo'n 64 procent van de omzet van de kunstmarkt komt immers van verkopen boven een miljoen dollar (meer dan 800.000 euro), maar die beslaan slechts 1 procent van de transacties. Dat leidt tot een ongezonde discrepantie: terwijl de omzet van de grote spelers toeneemt, tekenen kleine galeries, waarvan de jaarlijkse omzet onder het half miljoen dollar blijft, gemiddeld zo'n vier procent verlies op. Dat heeft grote gevolgen: tussen 2007 en 2017 daalde het aantal 'kleine' galeries met zo'n 87 procent.

“Wij hebben dat ook al gemerkt”, klinkt het bij Zeno X Gallery uit Antwerpen, die onder anderen Luc Tuymans, Michaël Borremans en Marlene Dumas in haar portefeuille heeft. “Kleine collega's hebben het moeilijk. De overheadkosten, zoals die van het vastgoed en het personeel, zijn immens.” Ook galeriste Sofie van de Velde ziet de veranderingen op de kunstmarkt. “Die tendens wordt al langer aangegeven. Heel grote spelers halen vaak ook inkomsten uit andere domeinen, zoals vastgoed. En wie veel kapitaal heeft, kan kunstenaars die bij kleine galeries doorbreken en dan gehypet worden, wegkopen.”

Zware investering

Het succes van kunstbeurzen zit daar voor veel tussen. Die bepalen een steeds groter aandeel van de kunstmarkt, zo'n 17 procent meer dan vorig jaar. “Al twintig jaar de meest significante trend voor kunsthandelaars”, klinkt het in The Art Newspaper. Maar kunstbeurzen vragen van galeries een zware investering, en brengen veel risico's met zich mee: daarom zijn ze vooral de speeltuin van de grote namen. “De standprijs alleen al is ongelooflijk duur”, klinkt het bij Zeno X. “En daar komen dan nog transport- en verblijfskosten bij. Dat brengt veel financiële risico's met zich mee.”

De kleinste stand op Art Brussels of Armory in New York kost al snel 20.000 of 30.000 euro, stelde Van de Velde in deze krant. Veel jonge galeries maken schulden om op zo'n beurs te staan en komen dan niet uit de kosten. De New Yorkse Team Gallery besloot daarom om volledig te stoppen met kunstbeurzen. “Beurzen zijn heel belangrijk, maar zullen nooit de volledige markt overnemen”, meent Van de Velde. “Om het volledig oeuvre van een kunstenaar voor te stellen, is een beurs te beperkt. En voor veel verzamelaars blijft de fysieke meerwaarde van een echte galerie belangrijk.”

Daarom schatten handelaars ook het succes van de internetverkoop laag in. Enkel interessant voor de secundaire verkoop – van werken die al eerder verkocht en dus gewaarborgd zijn – en voor verzamelaars die het oeuvre van sommige kunstenaars zo goed kennen dat ze op basis van een pdf'je een deal kunnen sluiten. Samenwerking tussen galeries zal belangrijker blijken, denkt Van de Velde. “Wij zitten samen met Plus One Gallery op één locatie: dat verlaagt de kosten, en voor verzamelaars komen twee verschillende werelden samen. Tegelijk werken we met grote spelers als Hauser & Wirth: zij vinden die samenwerking heel belangrijk, omdat hun netwerk breder wordt en kunstwerken vaker getoond worden.”