Vandeput geeft uitleg over F-16-rapport: "Zware fout dat rapport nooit tot bij mij is geraakt"

Sinds de regering-Michel in 2015 besliste om de F-16's van de Belgische luchtmacht te vervangen, krijgt minister Vandeput in het parlement geregeld de vraag of die miljardenaankoop wel nodig is. Altijd zei hij dat de gevechtsvliegtuigen een levensduur hebben van 8.000 vluchturen en dan 'versleten' zijn. Die limiet bereiken ze tussen 2023 en 2028.

Vandeput bevestigde daarbij elke keer dat er geen studies of programma's bestaan, ook niet bij de constructeur van het toestel, het Amerikaanse Lockheed Martin, om de Belgische F-16 langer in dienst te houden. Toch bestaat zo'n studie wel degelijk, schrijft De Standaard vandaag. Meer nog, Lockheed Martin maakte ze vorig jaar op uitdrukkelijk verzoek van de Belgische Defensie, die het document kreeg op 26 april 2017. In het document laat de constructeur er geen twijfel over bestaan: het is perfect mogelijk om de F-16's langer in dienst te houden, zonder veel extra kosten. Concreet zouden de F-16's nog zes jaar langer meekunnen. In het model dat Lockheed Martin uittekende, moeten de oudste F-16's pas in 2029 uit dienst worden genomen.

Hoe kan het dan dat Vandeput altijd heeft volgehouden dat er geen studie bestond? De minister reageerde vanmorgen bij Radio 1 dat hij "met de hand op het hart kan zeggen" dat hij effectief geen weet had en heeft van het rapport. Hoe het kan dat het niet van de legertop tot bij hem geraakte, kon hij niet zeggen. "Ik kan van mijn diensten verwachten dat ze mij normaal gezien inlichten. Als het klopt dat de F-16's langer kunnen vliegen, lijkt het mij wel duidelijk dat ik dat zou moeten weten. Ik vraag nu de tijd om te onderzoeken wat er is fout gelopen. Ik wil nu eerst weten wat dat rapport zegt, wat de implicaties zijn en waarom het in de structuren van Defensie is blijven hangen."

Binnen de entourage van premier Michel valt te horen dat hij aan Vandeput gevraagd heeft om binnen Defensie een onderzoek te doen om zo te achterhalen wie het rapport over de F-16's heeft besteld en wie ervan op de hoogte was. Deze namiddag stond alvast een bijeenkomst van de commissie Defensie en van de commissie Legeraankopen op de agenda.

Op de inhoud van het rapport wilde Vandeput nog niets zeggen. "Ik heb het nog niet kunnen lezen, dus dat zou ik eerst graag doen. Als er effectief geschreven staat dat de F-16's langer mee kunnen, dan zullen we daar uiteraard rekening mee houden en zal ik die informatie meenemen naar de regering om een beslissing te nemen." Van een opschorting van de aankoopprocedure wil de N-VA'er voorlopig niet weten. "Die procedure moet verder lopen".

Volgens sp.a-voorzitter John Crombez moet de aankoopprocedure voor de opvolger van de F-16's wel opgeschort worden. Sp.a wil dat er een onderzoek komt naar wie op de hoogte was van de studie en daar moeten sancties aan worden gekoppeld. Die sancties kunnen verregaand zijn als het klopt dat Vandeput die info niet heeft gekregen, want dan is er zelfs een democratisch probleem.

Crombez noemt het dossier "gemanipuleerd" en zegt dat Vandeput "zwart op wit dingen gezegd heeft die niet kloppen". Heeft de N-VA-minister gelogen? "Dat weet ik niet. Ik weet niet of de minister zelf het rapport heeft gezien. Alleszins was de top van het Belgische leger op de hoogte", zei Crombez in De Ochtend op Radio 1. "Twee essentiële elementen zijn onwaar. We moeten helemaal niet snel beslissen en er is wél een studie", aldus Crombez.

Volgens de sp.a-voorzitter zijn "de feiten verdraaid" en is het "dossier gemanipuleerd". "Het parlement en de mensen hebben recht op eerlijkheid en duidelijkheid", klinkt het. Sp.a heeft ook de hand weten te leggen op een mail uit mei 2017 waarin iemand binnen Defensie de vraag stelt of de informatie over de studie naar de F-16's niet moet worden gedeeld met de Chef Defensie Marc Compernol en Vandeput (N-VA).

"I think this needs to be elevated to the CHOD/MOD as they need the correct information", staat er te lezen ("Ik denk dat dit moet worden doorgegeven naar de Chef Defensie/Minister van Defensie aangezien zij de juiste informatie nodig hebben"). Volgens Crombez is er een jaar eerder, in 2016, ook een boos telefoontje vertrokken van Frederik Vansina, het hoofd van de Luchtcomponent, naar Lockheed Martin met de vraag te stoppen met berekeningen te maken over de inzetbaarheid van de F-16's. 

"Wij tillen hier zwaar aan", stelt Kamerlid Dirk Van der Maelen (sp.a). "In een parlementaire democratie kan het niet dat voor zo'n belangrijk dossier van 15 miljard euro - misschien hét aankoopdossier van de eerste helft van deze eeuw - Defensie voor de politiek informatie achterhoudt".

Ook oppositiepartij Groen reageert "verbijsterd". Volgens Groen-Kamerlid Wouter De Vriendt moet Vandeput "de procedure meteen opschorten". "Ofwel wist de minister niet van het bestaan van deze studie, en worden studies besteld zonder zijn medeweten. Ofwel wist de minister het wel degelijk, en hield hij dit verborgen voor publiek en parlement. In beide gevallen is er een groot probleem voor diens geloofwaardigheid", aldus De Vriendt.

Om 14 uur kwam de minister naar de Kamer voor een toelichting. Intussen heeft de premier een onderzoek gevraagd.

"Het was 'een zware inschattingsfout' dat de rapporten over de levensduur van de F-16's niet zijn doorgestroomd naar mij of naar Chef Defensie Marc Compernol, verklaarde Vandeput in de Kamer. "Ik heb nooit bewust of onbewust informatie achtergehouden voor de regering of het parlement. Ik heb het bewuste eerste rapport de eerste keer gezien toen het vanmorgen in mijn elektronische postbus viel, een paar uur later gevolgd door het tweede rapport. Ik betreur enorm dat ik geen kennis heb gekregen van de rapporten", aldus Vandeput. 

Vandeput kondigde zowel een intern onderzoek aan van de Chef Defensie als een extern onderzoek. Dat laatste moet voorkomen dat in de toekomst nog cruciale informatie "te laag in de keten" blijft steken, aldus Vandeput, die benadrukte dat "gepaste actie" zal volgen op basis van die onderzoeken.

De studie uit 2017 kwam tot stand op vraag van de vlootbeheerder met de bedoeling de vloot F-16's zo goed mogelijk te beheren. Diezelfde vraag werd ook in 2003 gelanceerd bij de midlife update. Er kwam in februari 2018 een tweede rapport binnen van Lockheed Martin met aanvullingen en correcties op het eerste. 

De minister bevestigde dat de studie aangeeft dat de F-16's gemiddeld zes jaar langer kunnen vliegen dan eerst aangenomen. Al benadrukte de minister wel het woord "gemiddeld". "In theorie is het mogelijk gemiddeld zes jaar langer te vliegen, maar in de praktijk geldt dat niet voor elk toestel", aldus Vandeput. "Dat is de beperking die Lockheed Martin vermeldt".

In de voorbereiding van het dossier werden volgens de minister de verschillende opties tegen het licht gehouden, ook de verlenging van de levensduur. "Ik heb destijds mijn huiswerk gemaakt", verzekerde hij. Een aantal elementen uit dat onderzoek kreeg de stempel 'vertrouwelijk' mee, maar Vandeput laat onderzoeken in welke mate een en ander publiek kan worden gemaakt. 

Een raming wees toen op 700 miljoen euro aan structurele investeringen en 1,5 miljoen euro aan operationele investeringen. Komt daar nog bij dat de Verenigde Staten toen hadden aangegeven in 2035 volledig te stoppen met de F-16's, waardoor ons land alleen zou komen te staan voor bijvoorbeeld het onderhoud.

De nieuwe studie heeft het volgens de minister ook enkel over de structuur - de carrosserie - van het toestel. Het zegt niet of de radar, de communicatiemiddelen of de wapens van de toekomst in de vliegtuigen kunnen worden geïntegreerd. In de studie wordt ook nog een langere levensduurverlenging geopperd, zelfs tot 27 jaar. "Gaat u echt piloten laten opereren in toestellen van 65 jaar? Zijn we op dat ogenblik nog operationeel relevant?"

Verschillende partijen vroegen de minister de procedure voor de vervanging stop te zetten, of op zijn minst te schorsen. Vandeput ging daar niet op in. Momenteel vindt de evaluatie plaats van de binnengekomen biedingen. "Eens de tijd rijp is voor een volgende stap, zullen we kijken welke informatie we aan het dossier kunnen toevoegen", luidde het.

Op alle banken klonk in ieder geval stevige kritiek op de gang van zaken. Veli Yüksel (CD&V) had het over een "duidelijk politiek probleem" en een "zwaar politiek feit". Tim Vandenput (Open Vld) had het in de Kamer over een "zeer zware fout in het Defensie-apparaat" dat de info niet bij de minister terechtkwam, terwijl Damien Thiéry (MR) zich de vraag stelde of de minister nog vertrouwen kan hebben in zijn generale staf.

Bij de oppositie trok sp.a vanzelfsprekend hard van leer, nadat de partij het rapport naar buiten had gebracht. Kristof Calvo (Groen) stelde dat Vandeput "niet de spelverdeler, maar de speelbal" is geworden.

Kamerlid Dirk Van der Maelen (sp.a) vermoedt dat generaal Frederik Vansina, de baas van de Luchtcomponent van het leger, weet had van de studie. Maar ook bij de rol van generaal Claude Van de Voorde, topman van de militaire inlichtingendienst (ADIV), plaatst de Vlaamse socialist vraagtekens.

Tijdens het Kamerdebat stelde Van der Maelen dat er gegevens onder de mat zijn geveegd om de beslissing over de vervanging van de F-16's in een bepaalde richting te duwen. Hij stelde dat één welbepaald toestel de voorkeur wegdraagt van de top van de Luchtmacht, namelijk de F-35. "U kunt op niemand meer vertrouwen", stelde de sp.a'er. "U kunt dit departement niet blijven leiden als diegenen die u misleid hebben, op hun stoel blijven zitten."