De eerste schooldag in Turkije - Inge Vrancken

Inge Vrancken is hoofdredacteur van Het Journaal en volgde jarenlang Turkije op voor VRT Nieuws.

Turkije heeft – of beter had – ongeveer 850.000 leerkrachten. Het ministerie van Onderwijs heeft zowat 50.000 leerkrachten en onderwijsambtenaren geschorst. Het grootste aandeel verloor z’n baan in Istanbul, daarna volgden Konya en Ankara. 1600 universiteitsdecanen zijn ontslagen, zowel op privé- als op openbare universiteiten. Ook goed 1000 privéscholen en 800 internaten moesten noodgedwongen de deuren sluiten, ook al omdat ze volgens de overheid gelinkt zijn aan de Gülenbeweging.

Daarnaast werden in de voorbije twee weken ook nog eens 11.000 leerkrachten geschorst omdat ze banden zouden hebben met de verboden Koerdische PKK, voor Ankara een terroristische organisatie. Onderwijsminister Ismet Yilmaz belooft dat alle geschorste en ontslagen leerkrachten vervangen zullen worden. Meer zelfs, hij beloofde dat er méér leerkrachten bij komen dan er verdwenen zijn. Geen probleem dus?

Het schorsen en ontslaan van onderwijzend personeel was al langer aan de gang in Turkije. Weinigen spreken er publiekelijk over, "Je weet maar nooit wat de gevolgen zijn". Ik ken het verhaal van de dame die op non-actief werd gezet (met behoud van loon) omdat ze weigerde bij de islamitische vakbond te gaan in plaats van de liberale. We horen en lezen de verhalen van mensen die geschorst en ‘onderzocht’ worden omdat hun wagen het nummerplaat “FG …..” heeft: is dat geen verwijzing naar Fethullah Gülen, de leider van de beweging die volgens de Turkse overheid het brein is achter de poging tot staatsgreep?

Ook al zijn veel Turken ervan overtuigd dat de Gülenbeweging effectief – op z’n minst gedeeltelijk – verantwoordelijk was voor die gebeurtenissen half juli, ook al zal een deel van de aangepakte leerkrachten effectief volgeling zijn van Gülen – dan nog is het wat anders om zo massaal, met soms ook zo weinig ‘bewijs’, mensen te schorsen, te ontslaan, te arresteren, op te sluiten.

Ook vóór de poging tot staatsgreep zaten veel leerkrachten en professoren al in de greep van de angst. Universiteiten zijn altijd al centra geweest met veel seculieren en liberalen. De president heeft het met hen al langer moeilijk.

Bijvoorbeeld toen 1128 mensen eerder dit jaar een petitie tekenden om te protesteren tegen het geweld in het zuidoosten van Turkije: de strijd van het Turkse leger tegen Koerdische strijders van de verboden PKK. Doden vallen er aan beide zijden, maar de ondertekenaars hebben het vooral moeilijk met de verstrekkende gevolgen in sommige dorpen en kleine steden voor de héle Koerdische bevolking.

Enkele wijken zijn platgewalst, de avondklok zorgde ervoor dat mensen opgesloten zaten in hun eigen huis, hun eigen straat. Alle 1128 ondertekenaars, van 89 universiteiten, werden onderzocht. 33 academici werden opgepakt wegens “propaganda voor een terroristische organisatie”. 109 mensen werden geschorst, kregen een waarschuwing of werden ontslagen.

Sommigen van deze professoren verloren hun baan “omdat ze een boek van Fethullah Gülen hadden”. Vorige week werden dan nog eens 11.000 leerkrachten in het (voornamelijk Koerdische) zuidoosten opzijgeschoven, wegens linken met de PKK. Een zuivering, niet alleen van Gülenisten, maar van een veel groter gamma dissidente stemmen.

Hoe meer scholen gesloten werden en hoe meer leerkrachten ontslagen, hoe meer mensen ongerust werden over de start van het schooljaar, vandaag. Eerst moet je bekijken of je school er überhaupt nog is. Als die nog open is, is de vraag of je nog een leerkracht hebt.

Leerkrachten en professoren die opgelucht ademhalen dat ze nog werk hebben, gaan enigszins gespannen naar school. “We zullen wel zien”, klinkt het soms ook gelaten. Ze hebben al zo veel meegemaakt. Naar het buitenland reizen mag nu meestal niet voor hen. Maar de grote vraag is hoe de sfeer op school zal zijn.

Ook tijdens het vorige academiejaar waren er problemen, bedreigingen en vechtpartijen, tussen studenten onderling, maar ook tussen studenten en professoren. De Turkse samenleving is gepolariseerd en in het microklimaat van de onderwijsinstelling, komt die polarisatie regelmatig bovendrijven.

Ongerustheid of er wel voldoende leerkrachten voor de klas zullen staan, is er nauwelijks. De Turkse regering heeft beloofd dat er 70.000 leerkrachten ingezet worden om de gaten op te vullen. Méér onderwijspersoneel dus nu dan voorheen. Over de educatieve kwaliteiten van deze mensen, is niets bekend.

Na de poging tot staatsgreep zijn nu in totaal zowat 100.000 mensen gearresteerd, ontslagen of op non-actief gezet. Leerkrachten, politieagenten, militairen en rechters. Het is een uitzuivering van – is het niet vooral gestudeerde mensen? Op zich niet gek want de Gülenbeweging focust zich vooral op onderwijs, op scholen.

Er zijn (véél?) Gülenisten verweven in het hoge overheidsapparaat. Dat dat jarenlang gebeurde met goedkeuring van de huidige president, lijken velen te vergeten. Ooit – tot nog maar een paar jaar geleden – waren Erdogan en Gülen mensen die samenwerkten, het konden vinden met elkaar. Nu de uitzuivering zo’n proporties aanneemt, krijgt de overheid meer kritiek. Alleen klinkt die oorverdovend stil.

Eerst wàs er eenheid tegen de coupplegers, want ook critici van de president vreesden tot wat de soms grote invloed van Gülenaanhangers in het overheidsapparaat zou kunnen leiden. Nu begint bij sommigen de angst weer te overheersen dat de omstandigheden misbruikt worden om de eigen controle, om de eigen macht te vergroten. Het is een abnormale "1 september" in Turkije. Je zal het misschien voelen, maar niet horen. "Je weet maar nooit wat de gevolgen zijn".