Tom Lanoye: "Met enkel likes op Facebook te geven ga je de wereld niet veranderen"

Voor een lang gesprek trok Christel Van Dyck naar Kaapstad in Zuid-Afrika, waar schrijver Tom Lanoye een groot deel van het jaar woont en dagelijks uitkijkt op de magische Tafelberg. Aan het eind van het gesprek grapt de presentatrice: "Arme Tom, je hebt er nauwelijks een woord tussen gekregen!" Daar moeten ze allebei om gieren, want spraakwaterval Tom Lanoye - in augustus wordt hij 60 - weet twee uur lang nauwelijks van ophouden.

Samen overlopen ze de rotonde van het leven, afslag na afslag. Tom vertelt honderduit over de keuzes in zijn leven, zijn liefde voor zijn ouders, het belang van zijn leraar Anton van Wilderode, zijn outing als homo, engagement en politiek, seksuele trouw, de liefde en de dood, met als klap op de vuurpijl zijn wens om een flipperkast als grafmonument te krijgen. Een paar opvallende fragmenten. 

Tom Lanoye was de jongste van vijf in een middenstandsgezin. Zijn ouders hadden een slagerij in Sint-Niklaas, en dat was keihard werken, maar er was altijd ruimte voor kunst. Zo was zijn moeder gepassioneerd bezig met amateurtoneel.

"Waar ik mijn moeder altijd dankbaar zal voor zijn - zonder mijn vader iets te miskennen - is dat kunst écht absoluut mee van belang was. Dankzij dat amateurtoneel. Je moest alleen geen kunstenaar worden, want dat was natuurlijk een liederlijk bestaan, maar er was toch een grote jaloezie daartegenover. Dus taal, toneel... wel niet te veel strips en geen televisie, want dan wordt er te weinig gelezen, en lezen werd aangemoedigd."

Tom Lanoye wist al vroeg dat hij schrijver wilde worden, het was niet echt een keuze zegt hij. Als puber moest hij geopereerd worden vanwege een blindedarmontsteking, en in het ziekenhuis bedacht hij toen al een plan voor zijn carrière.

"In mijn geheugen was ik altijd al schrijver voor ik kon schrijven. En in het ziekenhuis heb ik besloten van: ok, je bent schrijver, maar nu moet je het ook wel wórden. Dus je moet er aan werken. En dan ben ik als een gek beginnen lezen, en beginnen schrijven - oefenen, oefenen, oefenen. Met echt bijna een plan van: voor mijn dertigste wil ik een dichtbundel, een verhalenbundel, een roman, een toneelstuk, en een bundel kritieken schrijven. Dat was het plan. Heel maniakaal. En dat is gelukt."

Zijn eerste verhaal schreef Tom Lanoye in het middelbaar onderwijs, onder impuls van zijn leraar, de priester-dichter Anton van Wilderode. Tom Lanoye is vol lof over hem. "Een onderschatte dichter, een fenomenale vertaler, en daarbovenop een van de grootste pedagogische talenten."

"Van Wilderode las veel voor, en wereldliteratuur hé! Ik vind het allemaal flauwekul dat men moet proberen in de leef- en denkwereld van pubers in te treden om hen voor iets te interesseren. Je hebt gewoon een goeie verteller nodig, die begeesterd vertelt over zijn passie. En die leest, en die Paul Van Ostaijen laat zien, en die Claus en Kafka voorleest en Dostojevski. Aan zeventienjarigen. Iedereen begon opeens te lezen in de klas."

Een bestaan als schrijver aanvatten is erg onzeker: je weet niet of je ervan gaat kunnen leven. Maar Tom begon eraan vol zelfvertrouwen, en dacht er verder niet over na: "Ik heb dat verdrongen. Ik ging ervan uit: dat gaat lukken. En - dat is een van mijn geheime levens - ik ben van mijn 14e tot mijn 26e heel veel gaan werken in de horeca. Mijn oudste broer had allerlei zaken, en ik heb alles gedaan, van discjockey tot in smoking sabayon kloppen aan de tafel. Ik dacht: ik zal wel zien, en op mijn dertigste kan ik wel leven van het schrijven. En verrek: ja!" 

Met zijn polemieken moeit Lanoye zich in het politieke debat, en eigenlijk vindt hij dat iedereen zich moet engageren, zeker de jongeren.  Alleen maar om de zoveel jaar een stem uitbrengen is niet voldoende, vindt hij. En dingen willen veranderen, daar begon hij al vroeg mee. Op school voerde hij al campagne, toen nog om een drankenautomaat of een fietsenstalling van plaats te veranderen. 

"Met alleen maar likes op Facebook te geven ga je de wereld niet veranderen, hoor. En door een drankenautomaat op je vijftiende of zestiende ergens anders te laten zetten of niet te laten zetten wèl. En zeggen: de fietsenstalling staat beter daar en wij eisen inspraak, dat is niet zomaar roepen. Dat is zeggen: de politiek eindigt niet met die ene stem die je gegeven hebt. En wel ook tegelijk geloven in die stem. Maar dat is niet zomaar roepen."

Tom Lanoye wordt op 27 augustus 60 jaar, en dat zal gevierd worden met een feest en een feestboek. Christel Van Dyck vroeg hem of hij op zijn leeftijd al nadenkt over de dood. 

"De illusie van onsterfelijkheid is makkelijker in stand te houden als je jong bent, dat klopt. Schertsenderwijs: ik wil op de begraafplaats Schoonselhof liggen. Ik wil niet verstrooid worden. Dat vind ik zo slordig, eerlijk gezegd. Ik wil een graf, vind ik lekker theatraal. En ik wil als het enigszins mogelijk is en we de toestemming krijgen dat dat óf een jukebox óf een flipperkast mag zijn. Dat kan gek klinken, maar ik meen dat voor een deel toch wel."

In "De zevende dag" had Tom Lanoye het ook over zijn nakende 60e verjaardag. Is 60 meer dan een cijfer voor hem? Bekijk hieronder wat hij daarover te zeggen had.