De 5 boeken die het leven van Ish Ait Hamou hebben veranderd

Op het vlak van lezen noemt Ish zich een laatbloeier. "Ik kom absoluut niet uit een omgeving waar veel gelezen wordt. Ik ben opgegroeid met muziek en beelden, vooral met televisie en tekenfilms. Tot mijn 16e had ik letterlijk één boek gelezen: "De zusjes Kriegel" van Marc De Bel. Wel een klassieker in het genre", lacht hij. "Boekbesprekingen voor school kon je toen al integraal downloaden van het internet. Pas na mijn puberteit ben ik zelf op zoek gegaan naar boeken die mij interesseren."

Nu leest Ish, die intussen drie romans heeft geschreven en werkt aan een vierde boek, wel regelmatig, maar niet per se boeken. "Vooral artikels, uit kranten of magazines, of scenario's bijvoorbeeld. Al probeer ik altijd een boek bij de hand te hebben, of ermee bezig te zijn. 80% van de boeken die ik lees, zijn me getipt of aangereikt door iemand. Ik heb in mijn omgeving drie "boekendealers": zij kunnen goed inschatten wat ik graag lees. Hun tips zijn goud waard, want ik kan zelf niet goed boeken kiezen."

Lezen doet Ish niet ter ontspanning, eerder ter inspiratie, en dat weerspiegelt zich in dit lijstje. "Ik lees vooral non-fictie, over onderwerpen die me interesseren. Ik hou van boeken die me een duwtje in de rug geven, of me helpen in het zoekende zijn. Ik lees in de drie talen die ik het best beheers: Nederlands, Frans en Engels. En ik merk dat ik anders lees sinds ik zelf schrijf. Ik bekijk zinnen steeds meer als deuren, waarachter extra boodschappen kunnen schuilen."

Ish' eerste keuze is een relatief oud boek (1884) en een echte klassieker in het Engelse taalgebied. "Dit is het eerste boek dat ik moest lezen op school, toen ik als 17-jarige één schooljaar op uitwisseling ging naar de VS. Ik zat in Laguna Beach High School in Californië. Het kon erger (lacht). Het was een mooie tijd waar ik met plezier op terugkijk. De les Engels draaide volledig rond literatuur: zelf boeken lezen, en inhoudelijk uitspitten", vertelt hij.

"Dit boek was voor mij een echte ontdekking. Het heeft me de ogen geopend van wat een boek kon zijn, en kon teweegbrengen. Tot dan beschouwde ik boeken als dingen die me niet konden prikkelen. Dode letters op papier. Dit verhaal over een jongetje en een runaway slave, heeft mijn beeld van literatuur voorgoed veranderd. Dit is een tijdsdocument van Amerika eind 19e eeuw, eentje met een sterke boodschap en veel maatschappijkritiek. Interessant hoe zo'n thema in een grappige fictievorm is gegoten. Het zou zware kost kunnen zijn, maar als 17-jarige besef je niet hoe diep slavernij en discriminatie in de samenleving zitten. Nadat ik het had gelezen dacht ik: "als een boek ook deze vorm kan aannemen, dan zijn er waarschijnlijk toch veel boeken die me wél interesseren." 

Zonder dit boek was Ish mogelijk nooit auteur geworden. "Ik ben deze zomer met mijn familie naar de VS teruggekeerd. Ik heb mijn voormalige leerkracht Engels daar mijn drie boeken cadeau gedaan met de boodschap “Voor de klas staan is niet evident. Maar zelfs al tonen leerlingen schijnbaar geen interesse, je kan als leraar soms een zaadje planten, wat je ook bij mij gedaan hebt." Een ontroerend moment, voor ons allebei."

"Mijn lievelingsboek", zegt Ish zonder aarzelen. "Ik vergelijk het graag met een muntje: wat dat doet in je mond, doet dit boek met je hoofd. Het brengt een vlaag van frisheid en het zet je hoofd open", lacht hij. "Ik heb het al 100 keer gelezen, omdat het zo toegankelijk is, en me veel rust biedt. Het verhaal is eenvoudig: een kerel wacht op een eiland op een boot. Op zijn terugtocht naar huis ontmoet hij verschillende mensen die hem één vraag stellen. Zijn poëtische antwoorden daarop vormen de hoofdstukken in het boek. Ze bestaan telkens uit maximum twee pagina’s, die je apart kan lezen. De algemene thema's zijn dingen die iedereen bezighouden, zoals liefde, vriendschap, werken. Hij beschrijft de ideale mens, of hoe die kan zijn." 

Drie keer kreeg Ish het boek cadeau, met de boodschap dat het écht iets voor hem zou zijn. "De eerste keer dat ik het las, was tijdens de opnames van het Vier-programma "Terug naar eigen land" (waarin verschillende bekende gezichten enkele migratieroutes richting België afreisden, nvdr). Het heeft me na een woelige opnamedag rust gebracht. Op mijn hotelkamer heeft dit boek mij erdoor geholpen, en dat doet het nu nog." 

Over zijn favoriete hoofdstuk moet Ish niet lang nadenken. "De passage over "geven" is dat. Een prachtig citaat daaruit komt ook aan bod in mijn theatervoorstelling. "Jullie zeggen vaak "ik wil wel geven, maar alleen aan hen die het verdienen. De bomen in jullie boomgaard zeggen dat niet, noch de kuddes in jullie weiden. Zij geven opdat ze mogen leven, want iets achterhouden is verdwijnen”. Schitterend toch? En iets wat ik probeer toe te passen in mijn eigen leven. Ik denk dat iédereen zo'n zin uit dit boek kan halen."

Ook Ish' derde keuze is gelinkt aan zijn uitwisselingsjaar in de VS. "Dit is het eerste boek dat ik heb gelezen nadat ik terug in België was. In het zesde middelbaar had ik een hoger niveau Engels dan mijn klasgenoten. Ik moest wel nog naar de les komen, maar ik mocht achteraan in de klas Engelstalige boeken naar keuze lezen."

Als voormalige hiphopdanser was Ish al even gefascineerd door de figuur Malcolm X. "Voor veel rappers naar wie ik luisterde en opkeek, was hij een held. Ze droegen t-shirts met zijn naam op, en verwezen in hun teksten naar hem. Ik vroeg me af wie hij was, maar ik vermoedde dat Malcolm X mij ook kon aanspreken, als andere mensen uit de hiphopcultuur zo veel in hem zagen. En ja, ik voelde ook die klik met hem. Ik vind Malcolm X enorm inspirerend. Hoe hij kijkt naar een samenleving met veel racisme en ongelijkheid, boeit me enorm."

Met de strijd die Malcolm X voerde voor de Afro-Amerikaanse gemeenschap kan Ish zich ook identificeren. "De VS heeft een heel confronterende geschiedenis van slavernij tot het racisme van vandaag. Die thematiek is actueel: ook in ons land worden minderheden nog structureel gediscrimineerd", zegt hij. "Moslims, of mensen met een kleurtje, maar ook gehandicapten en vrouwen bijvoorbeeld. De strijd van Malcolm X is er eentje die niet snel zal eindigen, en daarom blijft hij relevant", zucht Ish, al wil hij zich niet te pessimistisch tonen. "We moeten ervoor zorgen dat iedereen zich thuis voelt in onze samenleving en kansen krijgt. Er heerst vandaag veel negativiteit, en er is veel aandacht voor pessimistische meningen, zeker op sociale media, maar ik ontmoet veel mensen en ik vang vooral positieve signalen op."

"Ik ben gelovig, dus als ik boeken moet kiezen die mijn leven veranderd hebben, dan hoort de Koran erbij", verklaart Ish zijn vierde keuze. "Mijn geloof was lange tijd een erfenis, iets wat ik had meegekregen van thuis. Maar de laatste jaren ben ik bezig aan een persoonlijke ontdekkingstocht. Want ik heb beseft dat ik een "gelovig gevoel" had, maar weinig wist over de islam. Daarom heeft dit boek een enorme impact op mij gehad. Het maakt letterlijk deel uit van mij, het heeft me mee gekneed tot wie ik ben. Daar ben ik trots op, en dankbaar voor."

"Ik denk trouwens dat ik de Koran nooit volledig zal kunnen begrijpen. Er zitten zó veel lagen in. Maar het is fijn om ermee bezig te zijn. Want hoe meer ik dat doe, hoe meer vragen ik me stel, en daarvan groei ik als mens. Ik heb prikkels nodig die mij vooruit duwen, en mijn motor laten draaien."

In zijn theatervoorstelling "Aangenaam, ik ben Ish" komt één woord uit de Koran prominent aan bod. "Weet je wat het eerste woord is van de openbaring naar de profeet toe? "Ikra", dat betekent "lees"", glimlacht hij. "Een woord dat je kan interpreteren. Gaat het over boeken, jezelf informeren? Of mensen lezen, ongeacht wie ze zijn en de omstandigheden? Als dat het eerste is wat er van de profeet en de gelovige gevraagd wordt, dan betekent het dat ik er alles aan moet doen om te lezen. Een inspirerende boodschap, of je nu moslim bent of niet. Blijf je voeden met kennis, maar ook met mensen, want zij kunnen als boeken zijn. Denk aan de uitdrukking "die persoon is een open boek". Dat inzicht heeft me veranderd, en mij anders naar anderen laten kijken. Wat ik terugvind in mijn persoonlijke beleving van de Koran, is hoe ik een beter mens kan worden. Individueel, en als lid van een gemeenschap."

Ook Ish' laatste keuze hangt samen met de zoektocht naar de betekenis van zijn geloof. "Dit is een heel informatief boek over de islam, een geschiedenisboek eigenlijk. Het is geschreven door een bekende Iraanse professor die in de VS woont en gedoctoreerd heeft rond geloof. Dit heeft me geholpen om bepaalde dingen te begrijpen. Want dit is dus geen interpretatie van de Koran, wel een onderzoek naar hoe de wereld en de islam er op een bepaald moment uitzagen. Welke plaats het geloof krijgt op een bepaald moment. Ik wil de islam beter begrijpen, en daarom moet ik enkele fenomenen en strekkingen puur feitelijk leren kennen."

Geloof bestaat vandaag volgens Ish uit twee dingen. "De spirituele betekenis ervan, die héél persoonlijk is, en bijna onbeschrijfelijk, en de structuur van een geloofsgemeenschap, zoals het Vaticaan bijvoorbeeld. Naar boeken over die context en structuur van het geloof ga ik nu op zoek. Zo heeft Reza Aslan ook een boek geschreven over de historische figuur Jezus, ook enorm interessant."

Dat religie anno 2018 een beladen thema kan zijn, raakt Ish. "Natuurlijk doet het iets met mij, als ik bepaalde straffe uitspraken hierover hoor of lees. Maar voor mezelf weet ik dat op alle vlakken een leerling ben van het leven. En gelovig zijn is voor mij geen taak, wel een deel van mijn identiteit. Ik wil een zo goed mogelijk mens proberen te zijn voor mijn omgeving. Als ik impact heb op een grotere schaal: fijn, zolang het positief is. Daar wil ik me op focussen, niet op krasse meningen over mijn geloof."

Met zijn theatervoorstelling "Aangenaam, ik ben Ish" trekt Ish langs de culturele centra. In het najaar staat hij onder meer in de Stadsschouwburg van Antwerpen (16 november) en de Capitole in Gent (23 november).