Jonathan Holslag: "Als het over Rusland gaat, improviseren we erop los"

"De grootste collectieve uitzetting van Russische geheim agenten in de geschiedenis.”

De Britse minister van Buiten­landse Zaken Boris Johnson kon zijn geluk niet op toen zijn land besliste om Russische diplomaten uit te wijzen. En zijn geluk kon al helemaal niet op toen onder meer de Verenigde Staten, Duitsland, Frankrijk, Nederland en ­uiteindelijk ook België – met één ­symbolische diplomaat – het voorbeeld volgden. 

De uitwijzingen komen er na de aanslag met zenuwgas begin maart op de Russische ­dubbel­-spion Sergej Skripal en zijn dochter. Wat Rusland daar deed, is absoluut not done, beklemtoont Jonathan Holslag. “Het gebruik van chemische wapens is een brug te ver, zeker omdat die feiten in een ander land gebeurd zijn. Je kunt je natuurlijk de vraag stellen waarom we in het ­verleden niet zo hard hebben gereageerd bij het gebruik van polonium, maar hier was het onvermijdelijk dat de westerse wereld zou reageren. De vraag is vooral of er een strategie achter die sancties zit.”

Zit er volgens u een strategie achter?

Jonathan Holslag: “Nee. Er is in het Westen een totaal gebrek aan strategie over hoe we de relatie met Rusland willen. We improviseren erop los. Welke relatie willen we met de Russen op het gebied van veiligheid, bijvoorbeeld ten aanzien van Wit-Rusland, Oekraïne of Moldavië? Hoe ­willen we omgaan met gebieden als de Zwarte Zee of de Baltische Zee? In België vind je daar geen visie over, maar ook op Europees niveau is er geen eendrachtige houding.

“Emmanuel Macron en Angela Merkel hebben wel opgeroepen tot de ontwikkeling van een evenwichtig partnerschap, maar niemand is duidelijk over hoe dat er dan moet uitzien.”

Riskeert de kloof tussen het Westen en Rusland niet nog groter te worden nu ­diplomaten uitgewezen worden?

“Het belang van ambassades in de ontwikkeling van een strategisch partnership is eerder beperkt. De echt belangrijke zaken worden op het niveau van de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie en uiteindelijk Poetin zelf geregeld. Het is vooral een probleem omdat veel Russische diplomaten in Europa gematigde figuren waren. In hun briefings naar Moskou riepen ze op tot pragmatisme. Dat verdwijnt nu voor een stukje.

“Maar het is vooral belangrijk dat we weer meer gaan praten met elkaar. De NAVO heeft de voorbije jaren veel gerealiseerd, maar dat was eerder afschrikking. We zijn militair aanwezig in de Baltische staten en in Polen. Er worden ­grootschalige oefeningen georganiseerd, wat noodzakelijk was na de annexatie van de Krim. Maar zo’n afschrikking is alleen efficiënt als je ook een ­politieke dialoog hebt. Als je streeft naar een pragmatische samenwerking.”

Waar is zo’n samenwerking tussen Rusland en Europa mogelijk?

“We kijken beide aan tegen onrust in het Midden-Oosten en tegen de opkomst van China. We moeten nadenken over hoe we met elkaar omgaan op het vlak van energie. Hoe we het gezamenlijke be-heer van de Baltische Zee en de Zwarte Zee kunnen aanpakken. Op basis van mijn contacten vermoed ik dat de Russen daar ook vragende partij voor zijn. Dat vergt alleen een stukje realpolitik van de Europese lidstaten die we nu niet hebben. We navigeren tussen opportunisme – vaak het be-lang van Russisch gas, of in het geval van België de hoop om een zetel in de Veiligheidsraad te be-machtigen – en angst. Dat is een riskante situatie.

“Het nachtmerrie­scenario is dat we Rusland, China en Iran naar elkaar toe drijven door al te voortvarend druk uit te oefenen. Dan komen we tot een strategisch-geopolitieke pat­stelling die we niet de baas kunnen. Het is in het belang van Europa om te voorkomen dat Peking, Moskou en Teheran toenadering tot elkaar zoeken. Europa heeft in dat opzicht een voorzichtiger beleid nodig ten aanzien van Moskou en Teheran dan wat er nu door die duistere nationalisten in het Witte Huis op de wereld wordt losgelaten.”

Ondertussen wordt er her en der ook al ­opgeroepen dat regeringsleiders deze zomer niet naar Rusland mogen gaan voor het WK voetbal. Wat vindt u daarvan?

“Als er iets gevaarlijk is voor de wereldvrede, is het emopolitiek. Je hebt Trump en nu ook ­mensen als Mike Pompeo en John Bolton, die een bijna emotionele aversie koesteren tegenover Rusland. Je hebt de Britse premier Theresa May die alles uit de kast haalt om toch maar te vermijden dat ze gezien wordt als een zwakke leider.

“Wat er vandaag gebeurt, heeft ten gronde te maken met spanningen die historisch gegroeid zijn. Alleen escaleert het zo omdat de politiek meer gedomineerd wordt door emotionele oprispingen dan door rationele calculaties. Ik vind dat zorgwekkend, temeer omdat we de beperking van onze eigen macht moeten inzien. We kunnen ons in Europa geen escalatie met Rusland of een verslechterende veiligheidssituatie rond de Middellandse Zee veroorloven: onze economie is te fragiel en de militaire middelen zijn te beperkt.”

U klaagde in een opiniestuk ook al de emo­politiek aan rond het al dan niet ­vervangen van de F-16’s.

“Om dan het bruggetje te maken met Rusland: de F-35 is ook belangrijk om een antwoord te formuleren op hun A2AD-politiek (‘Anti-Access Area Denial’, de uitbouw van een verdedigingssysteem om vijandelijke schepen en vliegtuigen uit een gebied te weren, red.). Na de uitbreiding van de NAVO en de terugtrekking van de VS uit het ­raketverdedigingsverdrag, hebben de Russen hun militaire slagkracht gemoderniseerd en raketten geïnstalleerd die ervoor zorgen dat we er met onze oude marineschepen en gevechtsvliegtuigen niet meer binnen kunnen. 

“Wij moeten nu het machtsevenwicht laten kantelen met marineschepen die zich daartegen kunnen verdedigen en met gevechtsvliegtuigen die daar doorheen kunnen. Het Russische rakettenschild bestrijkt immers ook een deel van Polen en alle Baltische staten.

“We moeten die militaire wedloop niet overdrijven – die is traag en beheersbaar – maar dat neemt niet weg dat het in ons belang is die slagkracht voldoende te moderniseren. Anders gaat Poetin bepalen waar we in de toekomst kunnen interveniëren en waar niet.”

Hoe ziet u de toestand de komende weken ­evolueren?

“Poetin zal nog wat met de spierballen rollen om zijn bevolking duidelijk te maken dat het Westen de boeman blijft. Maar ik vermoed dat de Russen en Poetin de situatie niet verder op de spits zullen drijven als de NAVO geen verdere stappen zet om haar invloed uit te breiden naar een land als Moldavië. Om de simpele reden dat ze het zelf ook niet meer kunnen financieren. De kosten van het geweld in Oekraïne is ondraaglijk. In Syrië hebben ze de ambitie om er meer dan tien ­marineschepen permanent te leggen. Dat gaat zowel financieel als operationeel een zware last zijn.”

En welke rol kan België spelen?

“Mijn goede raad voor de Belgische diplomatie is dat ze op het niveau van de Europese Unie de reflectie over een toekomstig partnerschap met Rusland en bij uitbreiding met Iran moet ­aanjagen. Het mag geen zaak zijn om zich even voor de bühne zichtbaar te maken zodra die zetel in de Veiligheidsraad is veiliggesteld. Diplomatie moet gaan om de inhoud. In Parijs en Berlijn, maar ook in Den Haag, is er luisterbereidheid en welwillendheid om in die richting te evolueren. Het is voor Europa belangrijk om ook onafhankelijk van de VS eigen accenten te leggen, hoe belangrijk de NAVO voor ons ook mag zijn.”