De "nieuwkomersverklaring" van Theo Francken is niet evenwichtig

Deze week heeft staatssecretaris Theo Francken nog eens een poging gedaan om een akkoord te bewerkstelligen over de zogenaamde nieuwkomersverklaring. Het document expliciteert bepaalde rechten, plichten, vrijheden en waarden en nieuwkomers zouden de tekst moeten ondertekenen willen ze zich hier komen vestigen.

In de Kamer werd hierover in november 2016 al een akkoord bereikt. Nu zit de discussie op het niveau van het overlegcomité tussen de verschillende regeringen.

Francken heeft immers een samenwerkingsakkoord nodig tussen de Gemeenschappen omdat integratie hun bevoegdheid is, niet die niet van de Belgische regering. Vooral de Franstaligen, in het bijzonder de Brusselse PS zouden dwarsliggen.

Er is niets verkeerd met het idee om de normatieve uitgangspunten van ons samenlevingsmodel op papier te zetten en nieuwkomers daarmee te confronteren. Zorg dan echter wel dat er een evenwichtige en breed gedragen tekst voorligt.

Ik begrijp niet dat Francken vooral moraalfilosoof Etienne Vermeersch heeft laten meeschrijven. Hier zouden met name ook grondwetspecialisten mee de pen moeten vasthouden, anders krijg je juridische vodden.

Zo stond in de oorspronkelijke tekst dat mensen de waarden en uitgangspunten uit de nieuwkomersverklaring moeten ‘aanvaarden’. Daar heeft de Raad van State in juni 2016 terecht een opmerking over gemaakt. Burgers moeten bijvoorbeeld begrijpen dat homo’s hier kunnen huwen en euthanasie en abortus hier in bepaalde omstandigheden mogelijk zijn, maar ze moeten het daar natuurlijk zelf niet mee eens zijn.

De vrijheid van geweten, precies één van onze basisbeginselen, impliceert ook dat mensen van mening mogen zijn dat homoseksualiteit, abortus en euthanasie zondige, verderfelijke praktijken zijn. De tekst die nu voorligt werd dan ook in die zin aangepast. Er staat nu "Ik begrijp en zal handelen naar het feit dat…" en van de nieuwkomers wordt vooral gevraagd respect op te brengen voor ieders vrijheid en integriteit.

De tekst is echter nog steeds onevenwichtig. Enerzijds worden maar een selectief aantal fundamentele vrijheden genoemd. Jurist Jogchum Vrielink sprak eerder al van een “boeketje grondrechten” die dan nog eens al te duidelijk negatief naar een bepaalde doelgroep gericht zijn: de moslims.

Zo gaat er buitenproportioneel veel aandacht naar de gelijkheid van man en vrouw en het verbod op gedwongen huwelijken wordt zelfs twee keer genoemd.

De tekst zwijgt echter zedig over de grondwettelijk verankerde onderwijsvrijheid die joden, sikhs en moslims hier het recht geeft om eigen scholen op te richten.

Er wordt ook geen melding gemaakt dat het hier toegelaten is om de hoofddoek, keppel of tulband te dragen. Etc.

Anderzijds worden ook elementen genoemd die als dusdanig niet in onze Grondwet staan. Zo zal de nieuwkomer tevergeefs in de Grondwet zoeken naar een bepaling waarin de scheiding tussen Kerk en Staat wordt genoemd. Nochtans staat die wel in de nieuwkomersverklaring. Ik zou de nieuwkomer dan ook afraden om op zondag om 10u naar de openbare omroep Radio 1 te luisteren, want daar zal men week na week enkel en alleen de katholieke mis te horen krijgen. Hoezo scheiding, hoezo gelijkheid?

De formulering van de grondrechten is in de voorliggende tekst ook eenzijdig disciplinerend. Het zou evenwichtiger zijn als de tekst niet alleen aangeeft wat we van de nieuwkomer verwachten, maar ook duidelijk maakt dat de nieuwkomer hier welkom is en de overheid zich zal inspannen om diens vrijheden, grondrechten en kansen te garanderen. De tekst mist een vorm van wederkerigheid in de relatie tussen overheid en burger.

Hoe belangrijk, dringend en noodzakelijk Francken de tekst ook vindt en hoe goed bedoeld het initiatief ook is, we zijn er ons maar beter ook van bewust dat het vooral om een symbolische politieke daad gaat.

Wegens het vrij verkeer van personen is de tekst alvast niet van toepassing op nieuwkomers uit EU-landen. Deze groep maakt al gemakkelijk de helft van het aantal nieuwkomers uit dat België jaarlijks ontvangt.

Bovendien kan de nieuwkomersverklaring geen verblijfsrechtelijke gevolgen hebben voor mensen die het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen als Vluchteling heeft erkend. Vluchtelingen die geen inspanning doen om de taal te leren (want ook dat is een element van de nieuwkomersverklaring), die kan je eventueel beboeten of de mogelijkheid ontzeggen om Belg te worden, maar je kunt ze daarom niet zomaar uitwijzen. De ironie wil nu dat net de zogenaamde vluchtelingencrisis de aanleiding was voor dit initiatief.

Ook naar andere doelgroepen zoals huwelijks, gezins- en volgmigratie is het juridisch gezien niet zo eenvoudig om verblijfsrechtelijke gevolgen te koppelen aan de nieuwkomersverklaring.

En als men toch wil vasthouden aan het ondertekenen van een nieuwkomersverklaring lijkt het me veel zinvoller dat te doen na een inburgeringscursus waar de inhoud van de tekst wordt uitgelegd in plaats van mensen te laten ondertekenen vooraleer ze naar hier mogen komen. Het huidig initiatief heeft te weinig aandacht voor didactiek.

Dat we een oefening maken om de uitgangspunten van onze samenleving te expliciteren, is waardevol. De nieuwkomersverklaring kan daar een element in zijn, maar ik pleit voor een meer inclusieve aanpak. De grootste groep nieuwkomers in de samenleving zijn onze eigen (klein)kinderen.

Laten we dus meer algemeen nadenken hoe we iedereen, niet alleen migranten, ons samenlevingsmodel gebaseerd op vrijheid, gelijkheid en solidariteit kunnen uitleggen en hoe we iedereen voor dat model warm kunnen krijgen.

De werkzaamheden inzake de nieuwkomersverklaring zouden in dat opzicht beter gekoppeld worden aan de discussie over de preambule op de Grondwet die net dezelfde ambitie heeft: de fundamentele vrijheden, principes en spelregels van deze samenleving expliciteren. Zo’n preambule zou dan niet alleen bij inburgering of naturalisatie een rol kunnen spelen, maar ook in het reguliere onderwijs.

In dat opzicht heb ik ook twee concrete voorstellen. Vooreerst haal de levensbeschouwelijke vakken uit art 24 van de Grondwet (die vakken staan er overigens pas in vermeld sinds 1988) en schrijf in de plaats dat elk kind recht heeft op “onderricht in de mensenrechten, in de uitgangspunten van de Belgische liberale rechtsstaat en van het samenleven in diversiteit op basis van grondrechten, vrijheid, gelijkheid, wederkerigheid en solidariteit”.

Ten tweede, alstublieft Vlaamse overheid formuleer eindtermen burgerschap en democratische geletterdheid. Er is maar één plek waar we alle burgers eens bij ons hebben, en dat is in het onderwijs. Dat we daar kansen laten liggen om de achtergrond en aantrekkelijkheid uit te leggen van ons democratische samenlevingsmodel en de welvaartsstaat zoals we die hier proberen gestalte te geven, is onwijs en nalatig.