De ijskappen smelten steeds sneller. Hoe houden we gletsjers op hun plek?
De ijskappen van Groenland en Antarctica kalven in hoog tempo af. We moeten ze verankeren, betogen enkele wetenschappers. Een gevaarlijk idee, reageert een Nederlandse collega.
De Jakobshaven gletsjer aan de westkust van Groenland is de rapste ijsmassa ter wereld. Met een gemiddelde snelheid van 45 meter per dag schuift het gevaarte de Baffinbaai in. Dat komt neer op 35 miljard ton ijs per jaar en is goed voor 4 procent van de wereldwijde zeespiegelstijging. Ook andere gletsjers dragen hun steentje bij. Naar schatting is de helft van het ijsverlies van Groenland te wijten aan het afkalven van de ijskappen. Op Antarctica is het zelfs meer dan 90 procent.
Dat proces moeten we afremmen, schreven vier wetenschappers vorige week in vakblad Nature. Zelfs als de wereld zich houdt aan de afspraken uit het Klimaatakkoord van Parijs en de opwarming op twee graden weet te houden, zullen de zeeën aan het eind van deze eeuw misschien wel een meter hoger staan dan nu. Miljoenen kustbewoners zullen moeten verhuizen. Zonder extra maatregelen zouden de overstromingskosten 50 biljoen dollar per jaar kunnen bedragen. Extra dijken kosten tientallen miljarden per jaar.
Als we niets doen, verdwijnen de ijsplaten die er nog zijn. Er moet een maatschappelijk debat komen of we willen ingrijpen
Bij dat soort bedragen wordt het rendabel om wat aan het afkalven zelf te doen, schrijven de wetenschappers en ze stellen allerlei grootschalige projecten voor om de ijskappen op hun plaats te houden. "Als glaciologen kennen we de ongerepte schoonheid van deze oorden. Maar we hebben ook op ijsplaten gestaan waar nu open water is. Als we niets doen, verdwijnen de ijsplaten die er nog zijn. Er moet een maatschappelijk debat komen of we willen ingrijpen."
Onderwaterdam
Zo zou je in het fjord waar de Jakobshaven gletsjer in uitkomt, een onderwaterdam kunnen aanleggen, vijf kilometer lang en honderd meter hoog. Dan voorkom je dat relatief warm Atlantisch zeewater de gletsjertong bereikt en dat ijsbergen wegdrijven, waardoor er een buffer van drijvend ijs ontstaat die de gletsjer tegenhoudt.
Dan heb je het wel over 100 miljoen kubieke meter bouwmateriaal, maar dat vinden ze te overzien. Bij de aanleg van het Suezkanaal of het vliegveld van Hongkong ging het om vergelijkbare hoeveelheden. Het werk tussen de ijsbergen is lastig en gevaarlijk, erkennen ze, de lokale bevolking zal er niet onverdeeld gelukkig mee zijn, de ecologie en het toerisme kunnen eronder lijden, maar "we moeten het proberen. De aanleg van zo'n dam zal duidelijk maken of deze ingrepen in de dynamiek van de ijskappen toekomst hebben."
Zo ja, dan wacht Antarctica. Want daar is het ijsverlies niet alleen op het conto van de afkalvende ijsbergen te schrijven; ieder jaar smelt ongeveer evenveel ijs als er door de neerslag aangroeit. De ijskap doet er pas echt toe. Terwijl het Groenlandse ijs op (zeer lange) termijn goed is voor zeven meter zeespiegelstijging, ligt er op Antarctica het negenvoudige.
Tekst loopt verder onder de afbeelding
Zeespiegel
Op twee plaatsen in West-Antarctica gaat het nu al hard. De Pine Island en de Thwaites gletsjer zijn de laatste jaren aan een terugtrekking begonnen en glijden in een steeds hoger tempo richting de Amundsen Zee. De verwachting is dat de twee gletsjers over een eeuw de oceanen jaarlijks met vier centimeter ophogen.
Daar moeten we beginnen, schrijven de wetenschappers. Ze stellen voor om ook voor die gletsjers zo'n onderwaterdam aan te leggen. Maar je kunt ze ook afremmen met een soort van betonnen eilandjes. Of door te voorkomen dat smeltwater door de gletsjer sijpelt, zodat het water niet meer als glijmiddel de ijsbeweging kan versnellen (zie kader).
De hoeveel energie die deze projecten wel niet vergen. Het voorstel maakt het klimaatprobleem alleen maar erger
Roderik van de Wal van Imau, het Utrechtse instituut voor klimaatonderzoek, heeft grote twijfels. Hij heeft het sowieso niet op dit zogeheten aardsleutelen: "Je pakt het probleem niet bij de kern aan, maar bestrijdt slechts symptomen." Dit lijkt hem bovendien een hopeloze missie. "Je moet alles aanslepen, over grote afstanden. Dat is een gigantische opgave. Denk maar aan Shell, die onderneming is destijds niet voor niets gestopt met zijn booractiviteiten in Alaska. En hoeveel energie deze projecten wel niet vergen. Hun voorstel maakt het klimaatprobleem alleen maar erger."
Hij kent de auteurs, het zijn gerespecteerde onderzoekers, en hij begrijpt hun zorgen en motivatie. Maar: "Ze tonen weinig oog voor de klimaatverandering als geheel. Alsof de zeespiegelstijging het enige probleem is en je je niet druk hoeft te maken om droogtes of extreem weer."
Bovendien vindt hij het gevaarlijk om smelten en afkalven zo te scheiden. "Ze willen de gletsjer op zijn plaats houden, maar doen niets aan het smelten. Dat gaat met een oplopende temperatuur steeds zwaarder wegen. We weten dat het smeltproces op Groenland bij een opwarming van twee à drie graden onomkeerbaar wordt. Gezien de onzekerheid zou dat dus zelfs al kunnen gebeuren als we ons aan de afspraken van Parijs houden. Dat geldt op termijn ook voor Antarctica. Als we de opwarming niet afremmen, gaat het ook daar ineens heel hard met het smelten."
Voorstellen om gletsjers te redden
1. Drainage
Water is zwaarder dan ijs. Smeltwater zakt daarom door de poriën van de gletsjer tot het de rotsbodem bereikt. Dit waterlaagje tilt de gletsjer iets op, waardoor deze sneller richting zee schuift. De glaciologen stellen in vakblad Nature voor gaten in het ijs te boren zodat ze het smeltwater kunnen wegpompen dan wel bevriezen.
Dat is geen sinecure. De boorgaten moeten een paar kilometer diep reiken. Dat is wel incidenteel gedaan, maar nu moeten het vele gaten worden. Bovendien, het waterlaagje onder het ijs bestaat uit vele segmenten die allemaal apart droog moeten worden gehouden.
Dat is een enorme operatie, zegt Roderik van de Wal van Imau, het Utrechtse instituut voor klimaatonderzoek. "De gaten zullen ook voortdurend dichtvriezen of door de dynamiek van het ijs dichtgeduwd worden."
2. Buffers
Gletsjers steken met hun tong in het water, maar stuiten daar soms op eilandjes. "Als ze zo ver zijn gesmolten dat ze loskomen van zo'n eilandje, versnellen ze", zegt Van de Wal. Dus, zeggen de Nature-auteurs: leg kunstmatige eilandjes in zee aan, betonnen pilaren die de gletsjer afremmen.
Los van het feit dat het een hele klus is om zo'n pilaar onder water, onder de ijsplaat aan te leggen, kan de natuur ook hier het plannetje versjteren. "Aan de bovenkant van de gletsjer gaat het smelten door. Er ontstaan barsten in het ijs, waar water in zakt dat door bevriezing de barsten vergroot. Door dit zogeheten hydrofracturing kan de hele ijsplaat afbreken. En als het ijs zich eenmaal achter het paaltje heeft teruggetrokken, heb je er niets meer aan."
3. Koudwaterbad
De gletsjer ligt met zijn tong in het water. Warmwaterstromen tasten het ijs aan de onderkant aan. Leg je een dam in het water, dan houd je die stroom uit de buurt en blijft de gletsjer in een koud bad liggen. Ook dat wordt een mega-opgave, zegt Van de Wal. "Nu hebben ze het over twee onderwaterdammen van enkele kilometers. Uiteindelijk zul je zoiets om het hele continent moeten aanleggen. Dan wordt het een dam van 12.500 kilometer. Tenminste, als je op tijd bent: zodra de gletsjers zich op het land hebben teruggetrokken, heeft de dam geen nut meer. Bovendien, met die dam beïnvloed je de grootschalige oceaancirculatie. Ik denk dat je dat niet moet willen."