Van president tot gevangene: 4 vragen over Lula's val

Luiz Inacio Lula da Silva (72) richtte de linkse Braziliaanse Arbeiderspartij op en was twee opeenvolgende termijnen president van Brazilië, van begin 2003 tot begin 2011. Toen hij aan de macht kwam, was hij de eerste linkse leider in Brazilië in bijna een halve eeuw. Er heerste toen groot optimisme onder de Braziliaanse bevolking, of toch vooral bij zijn aanhangers.

Lula, een voormalige metaalarbeider en vakbondsleider, en zelf opgegroeid in extreme armoede, beloofde grootschalige politieke en economische hervormingen en verbond zichzelf ertoe de honger in het grootste Zuid-Amerikaanse land uit te roeien. Zijn sociale programma's, waarin miljarden dollars overheidsgeld werden gestopt, schonken tientallen miljoenen arme Brazilianen een beter leven en zorgden ervoor dat de historische ongelijkheid in het land omgekeerd werd.

Onder zijn presidentschap groeide Brazilië uit tot een belangrijke(re) economische speler in de wereld. Brazilië kende toen ook de langste periode van economische groei in zowat dertig jaar. Zijn linkse bewind werd ook aangezien als het "verstandige links in Latijns-Amerika", in contrast met onder meer het bolivariaanse regime van wijlen Hugo Chávez, de toenmalige president van Venezuela.

Lula werd in 2011 na twee termijnen opgevolgd door zijn poulain Dilma Rousseff, de eerste vrouwelijke president van Brazilië. Zij kon de populariteit van Lula echter niet volhouden. In 2016 werd ze tot aftreden gedwongen, officieel wegens gesjoemel met de begroting. Maar haar voorstanders zagen er een politiek spel van haar tegenstanders achter.

Toen hij in 2011 na acht jaar presidentschap aftrad, haalde Lula nog steeds ontzettend hoge populariteitscijfers, veeleer uitzonderlijk voor een aftredende Latijns-Amerikaanse leider. En ook zeven jaar later blijven heel veel Brazilianen hun ex-president trouw. De sociale programma's die vele Brazilianen uit de armoede hielpen, hebben daar allicht veel mee te maken. Critici zeggen echter dat Lula's beleid enkel de symptomen aangepakt heeft en niet de echte oorzaken van die armoede, waaronder slecht onderwijs. En ook zijn economische beleid kreeg, ondanks de goeie cijfers, stevige kritiek.

In oktober zijn er presidentsverkiezingen in Brazilië; Lula werd tot op vandaag als de grootste kanshebber beschouwd om die verkiezingen te winnen en begin volgend jaar, acht jaar na het einde van zijn tweede termijn, opnieuw aan de macht te komen. Volgens recente peilingen zou hij in de eerste ronde zowat 35 procent van de stemmen halen, ver voor de uiterstrechtse politicus Jair Bolsonaro, die met 18 procent tevreden moest zijn. Toch moet ook gezegd worden dat de Braziliaanse samenleving erg verdeeld is, onder meer door de corruptiezaak waarin Lula betrokken is.

Al die populariteit ten spijt, kon ook Lula het Braziliaanse imago van corruptie niet van zich afschudden. Ook onder zijn presidentschap raakten verschillende regeringsleden betrokken in allerlei schandalen en ook Lula zelf kon jaren na zijn presidentschap de dans niet meer ontspringen.

In juli 2017 werd hij in eerste aanleg veroordeeld tot een gevangenisstraf van 9,5 jaar wegens corruptie en het witwassen van geld tijdens zijn presidentschap. Hij zou toen onder meer een luxueus appartement gekregen hebben van een bouwfirma die overheidscontracten nastreefde. Lula ging in beroep tegen die uitspraak, maar in januari van dit jaar bevestigde een Braziliaans hof van beroep de veroordeling en verhoogde de straf bovendien tot een gevangenisstraf van 12 jaar en 1 maand.

Ook tegen dat vonnis is Lula in beroep gegaan bij een hogere rechtbank. Zolang die uitspraak niet gevallen is en de beroepsprocedure nog loopt, dacht Lula uit de gevangenis te kunnen blijven, maar enkele dagen geleden besliste het Hooggerechtshof dat de ex-president zijn gevangenisstraf toch al moest aanvatten. Uiteindelijk gaf hij zich gisteren aan bij de politie en zit hij nu dus in de cel. Overigens was en is dit niet de enige gerechtelijke procedure tegen Lula. Hij kijkt in het totaal tegen zes verschillende rechtszaken wegens corruptie aan.

Lula en zijn aanhang houden vol dat zijn veroordeling politiek gemotiveerd is om hem te kunnen uitschakelen in de aanloop naar de presidentsverkiezingen. De ex-president is dan ook altijd strijdvaardig gebleven. "Slechts één ding zal mij van de straten van dit land houden en dat is de dag van mijn dood", zei hij enkele maanden geleden, net voor hij in beroep veroordeeld werd. Tijdens een toespraak gisteren beloofde hij "groter en sterker" uit de gerechtelijke procedure tegen hem te komen. "Ik ben geboren met een kleine nek dus ik kan mijn hoofd rechtop houden", voegde hij eraan toe.

Lula hoopt nu op een vrijspraak door een hogere rechtbank, maar sowieso lijkt een nieuwe termijn als president verder weg dan ooit, nu hij in afwachting daarvan in de cel zit. Verwacht wordt dat die uitspraak in hoger beroep valt zodra Lula zich officieel kandidaat stelt voor de verkiezingen. Als hij ook door die hogere rechtbank veroordeeld wordt, is het echt game over, want dan mag hij zich niet meer verkiesbaar stellen. Game over voor Lula zelf, maar wellicht op korte termijn ook voor zijn Arbeiderspartij, want die heeft alsnog geen andere kopman of -vrouw met veel aanhang die het presidentschap kan binnenhalen.