Als de angst te groot wordt: wat zijn fobieën en hoe geraken we ervan af?     

Er zijn heel wat angststoornissen: paniekstoornis, sociale angststoornis... Twintig à dertig procent van de bevolking zal in zijn leven ooit geconfronteerd worden met een angststoornis. Bij velen zal de angstproblematiek zo groot zijn dat er in principe hulp voor aangewezen is. Ook fobieën vallen onder angststoornissen. Een op de tien mensen lijdt aan een specifieke fobie die het leven verstoort. 

Claustrofobie, spinnenvrees, hoogtevrees, autovrees, naaldenvrees, onweerfobie,... Ongetwijfeld kent u iemand met een panische angst voor een of ander object of situatie. Maar wanneer loopt het uit de hand en mogen we spreken van een fobie?

Angst hebben is een normale, gezonde reactie. Het is een soort van alarmsysteem dat ons verdedigt tegen gevaren, angst helpt ons te overleven. Maar soms lokt angst zo hevige reacties uit dat de angst het normale leven belemmert. "Bij mensen met een fobie staat het alarm iets te gevoelig afgesteld", zegt Barbara Depreeuw, gedragstherapeute bij The Human Link in Antwerpen. 

Naast de angst moet er ook altijd een beperking zijn alvorens we over een fobie spreken. Die beperking kan groot zijn of matig, maar er is altijd een beperking. Dirk Hermans, professor gedragstherapie aan de KU Leuven, legt ons het verschil uit tussen bang zijn voor spinnen en spinfobisch zijn. "Als je schrik hebt van spinnen, ga je je niet laten opsluiten in een kamer vol spinnen, maar ga je wel een wandeling maken in de natuur. Wanneer er sprake is van een spinnenfobie, ga je in bepaalde seizoenen minder naar buiten, maar bij anderen gaat de angst zo ver dat je niet meer alleen thuis wil zijn uit angst voor een mogelijke spin."

Hoeveel fobieën er precies zijn, is moeilijk te zeggen. Op het internet circuleert een lijst met meer dan 400 fobieën. Je kan het niet bedenken of er is wel iemand die voor iets heel specifieks een angst heeft opgedaan. Zo zijn er mensen die bang zijn voor bijvoorbeeld de kleur geel of voor knoflook. Maar dat zijn uitzonderingen, de meest voorkomende fobieën zitten in een cluster. 

• Dierenfobie: bang zijn voor alles wat met honden, slangen, spinnen, ratten, paarden... te maken heeft 
• Ruimtes: angst voor kleine, grote ruimtes, ook hoogtevrees 
• Sociale fobie: angst voor de reacties of kritiek van anderen
• Injectiefobie: alles wat met bloed te maken heeft

Men gaat ervan uit dat alle angsten aangeleerd zijn. "Er zijn eigenlijk weinig angsten die aanwezig zijn vanaf de geboorte", zegt professor Hermans. "Je ziet angsten evolueren, er is een bepaald leerproces."

Dat leerproces kan op verschillende manieren verlopen.

• Een slechte ervaring: u bent bijvoorbeeld ooit gebeten door een hond. Dat kan in sommige gevallen een aanleiding zijn voor een hondenfobie. 
• Wat anderen hebben meegemaakt of zeggen: wanneer uw ouders heel bang zijn voor bijvoorbeeld honden en ze telkens de straat oversteken wanneer een hond komt aangewandeld, dan kan het zijn dat u door die ervaringen een hondenfobie zal ontwikkelen.
• Informatie via een andere weg die ons enorm veel schrik aanjaagt: verhalen over honden die mensen aanvallen en levensgevaarlijk verwonden.

Fobieën worden op dit moment behandeld door het toepassen van exposure-therapie. U gaat zichzelf confronteren, eventueel onder begeleiding van een therapeut, met datgene waar u bang voor bent. 

"Er bestaat geen enkele psychologische problematiek waar de behandelingen zo effectief zijn", zegt professor Dirk Hermans. "Al is het een harde behandeling, want je moet de confrontatie aangaan met datgene waarvoor je een panische angst hebt. Mensen zouden liever een pil nemen. Anderzijds werken we stapgsgewijs en zorgen we ervoor dat we het tempo van de patiënt volgen."

Virtual reality kan ook helpen bij de exposure-therapie. Het Vincent Van Gogh-ziekenhuis in Charleroi is een van de pioniers in ons land om op deze manier mensen van hun angst af te helpen. "Met een 3D-bril gaan de patiënten hun angsten tegemoet", zegt Noël Schepers, psycholoog aan het Vincent Van Gogh-ziekenhuis. "Wie kampt met vliegangst wordt in een vliegtuigstoel gezet en met het beeld dat je ziet via die 3D-bril, voelt het aan alsof je op een opstijgend of dalend vliegtuig zit", legt Schepers uit. Volgens de psycholoog is het voordeel van VR dat de omgeving volledig gecontroleerd kan worden. 

Soms is de angst zo groot dat het voor de patiënt niet opweegt om therapie te volgen. Sommigen die er wel aan beginnen, haken vroegtijdig af. "Er is de angst voor de angst", legt professor Dirk Hermans uit. "Sommige mensen zitten al vast met het uitspreken van het woord spin of het bekijken van een tekening."

Een van de moeilijkheden met angststoornissen is dat die gemakkelijk kunnen terugkomen. "We hebben een soort van angstgeheugen, we hebben geleerd schrik te hebben van bijvoorbeeld spinnen", zegt Barbara Depreeuw van The Human Link. "Tijdens de therapie leren we op een bepaalde manier met die angst om te gaan, maar één slechte ervaring kan ervoor zorgen dat de angst terugkomt. Angst is heel hardnekking."

Voor  patiënten is het dan ook belangrijk dat ze zich blijven openstellen voor hun angst. 

"Het lijden van mensen met een angststoornis wordt zwaar onderschat", zeggen onze beide experts. Volgens professor Dirk Hermans zal een op de vijf à zes kinderen geconfronteerd worden met een angststoornis. "Zeventien tot twintig procent van de mensen wordt ooit tijdens het leven depressief, twintig tot dertig procent van de bevolking zal ooit met een angststoornis te maken krijgen. Maar voor angststoornissen is er veel minder aandacht dan voor depressies", gaat hij verder. 

Ook gedragstherapeute Barbara Depreeuw roept op om meer geld vrij te maken voor angststoornissen. "Om een fobie aan te pakken, betaal je al snel zo'n 600 euro, voor de behandeling van complexere angststoornissen kan dit bedrag snel oplopen. Voor heel wat mensen een serieus bedrag en slechts enkele mutualiteiten betalen een deel terug. Indien we meer geld krijgen en dus ook meer onderzoek kunnen verrichten, vinden we misschien een betere, kortere, minder wrede en ook dure manier om mensen van hun angst af te helpen." 

Volgens professor Dirk Hermans moeten we uiteindelijk naar een systeem van eerstelijnszorg waarbij de huisarts kan doorverwijzen. "Huisartsen weten meestal goed hoe het met hun patiënten is. Zij kunnen heel goed detecteren en zo nodig doorverwijzen. Op deze manier moeten we niet wachten tot ze zich zelf aanmelden, we moeten inzetten op preventie."

Het kabinet van minister van Welzijn, Jo Vandeurzen (CD&V), bevestigt dat de prevalentiecijfers van angststoornissen hoog liggen. Bij de geestelijke gezondheidscentra kloppen mensen het meest aan voor een depressie, angst is de nummer twee onder de aanmeldingsredenen. Het kabinet ontkent echter wel dat er minder aandacht zou zijn voor angststoornissen.

"We kiezen vanuit Vlaanderen voor een globaal en geïntegreerd geestelijke gezondheidsbeleid waarbij we zo weinig mogelijk focussen op specifieke problematieken of stoornissen", zegt Nico Krols, woordvoerder van de minister. "In het programma vroegdetectie en -interventie naar kinderen en jongeren dat in uitrol is, kunnen angststoornissen evenzeer meegenomen worden. Al is het wel aan de netwerken om te onderzoeken welke noden er in hun regio leven en hoe die middelen het best worden ingezet."

Verder vestigt het kabinet de aandacht op het feit dat er intussen zeven projecten eerstelijnshulp zijn die zich richten naar mensen met allerhande niet-complexe psychische problemen. 

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) laat weten dat er sinds het begin van de legislatuur 22,5 miljoen euro vrijgemaakt is voor de terugbetaling van eerstelijnspsychologische zorg. "Mensen met matige psychologische problemen zullen binnenkort kunnen rekenen op een terugbetaling van een kortdurende behandeling bij een klinisch psycholoog", reageert de minister. "Ook mensen met angststoornissen zullen hiervoor in aanmerking komen. Door te voorzien in de terugbetaling van eerstelijnspychologische zorg, zullen mensen die nu soms jaren moeten wachten op hulp, sneller een behandeling krijgen", besluit de minister.  

De terugbetaling van de eerstelijnspsychologische hulp is voorzien voor eind 2018, begin 2019.