Kabila of geen Kabila? Congo staat voor een dilemma

Afgelopen zaterdag heeft de Commission Electorale Nationale Indépendante (CENI) het Congolese Hooggerechtshof gevraagd om de presidentsverkiezingen uit te stellen. Die waren gepland voor 27 november aanstaande, hoewel ze volgens de grondwet eigenlijk al op 19 september hadden moeten plaatsvinden.

Volgens voorzitter Corneille Nangaa van de kiescommissie is het onmogelijk om de kieslijsten vóór juli 2017 up to date te krijgen. Die vertraging zou te wijten zijn aan een gebrek aan financiële middelen en de vertraging bij de registratie van zo'n 30 miljoen kiezers. Tot wanneer de verkiezingen moeten worden uitgesteld, is nog niet duidelijk.

Sommige waarnemers hebben het over vertragingsmanoeuvres. Zo is vorig jaar geprobeerd om de registratie van kiezers te laten samenvallen met een volkstelling en heeft de kiescommissie onvoldoende financiële middelen toebedeeld gekregen.

In mei heeft het Grondwettelijk Hof de president de toelating gegeven op post te blijven tot er een nieuwe president wordt geïnstalleerd. Dat betekent de facto dat Joseph Kabila nog even op de presidentiële troon in Kinshasa blijft zitten. "President Joseph Kabila blijft ook na 19 december op post", zei She Okitundu, woordvoerder van de meerderheid, enkele dagen geleden nog.

Kabila is al staatshoofd sinds 2001, toen hij zijn vermoorde vader Laurent-Désiré Kabila opvolgde. Sindsdien heeft hij twee keer de presidentsverkiezingen gewonnen, hoewel er aan zijn tweede kieszege een frauduleus geurtje hangt. Aangezien artikel 70 van de Congolese grondwet de duur van het presidentschap beperkt tot twee mandaten, kan hij geen kandidaat zijn voor een derde ambtstermijn.

Er zijn pogingen van het regime geweest om de grondwet te veranderen, maar dat stuit op protest van de straat en de oppositie. Juridisch ligt zo'n grondwetswijziging ook moeilijk omdat artikel 220 verbiedt dat bepaalde grondwetsartikelen worden aangepast, onder meer in verband met de duur van de presidentiële ambtstermijn. (Lees verder onder foto)

Dat is verre van duidelijk omdat niet alle oppositiefiguren op dezelfde lijn zitten, omdat het regime verschillende figuren tegen elkaar probeert uit te spelen of politiek monddood probeert te maken en omdat straatprotest hardhandig wordt neergeslagen.

Zo is Etienne Tshisekedi, de eeuwige opposant, onlangs na een lang verblijf in het buitenland naar Congo teruggekeerd. Hij eist dat de normale gang van zaken in het verkiezingsproces wordt gerespecteerd en kan nog altijd op een grote aanhang rekenen, maar met zijn 83 jaar is Tshisekedi wellicht te oud om de komende jaren nog een grote rol te spelen.

Moïse Katumbi, oud-gouverneur van Katanga en voormalig bondgenoot van Kabila, heeft al aangegeven presidentskandidaat te zijn, maar dat wordt hem onmogelijk gemaakt. Er lopen een aantal gerechtelijke procedures tegen hem, hoewel er vragen kunnen worden gesteld over de manier waarop die tot stand zijn gekomen. Hoe dan ook kan Katumbi momenteel officieel geen kandidaat zijn. Katumbi zegt voorstander te zijn van één oppositiekandidaat.

Dan is er ook nog het Front Citoyen, een burgerplatform dat een brug probeert te slaan tussen de politieke oppositie en het middenveld. Volgens Nadia Nsayi van Broederlijk delen stelt dat Front Citoyen in de praktijk niet zoveel voor omdat het geen sterke structuur heeft.

Een mogelijke compromisfiguur is dokter Denis Mukwege, die bekend is van zijn werk met slachtoffers van seksueel geweld in Oost-Congo. Tot nu toe profileert hij zich niet als politiek leider, maar hij doet de laatste tijd wel meer en meer uitspraken over de politiek.

Nu de verkiezingen vrijwel zeker worden uitgesteld, zijn er twee mogelijkheden. Ofwel blijft Joseph Kabila aan - met het risico dat de toestand in het land verder ontspoort - ofwel komt er een overgangsperiode met een soort tussenpaus tot er effectief verkiezingen plaatsvinden.

In het laatste geval wordt het uitkijken naar een opvolger voor Kabila. Er zijn aanwijzingen dat Tshisekedi en Katumbi een akkoord hebben, waarbij de oude Tshisekedi de overgangsperiode zou leiden en als het ware het pad zou effenen voor Katumbi. "Het is bewezen dat Katumbi de financiële middelen heeft om zijn populariteit ook buiten zijn thuisbasis Katanga uit te bouwen", zegt Nsayi.

Een andere mogelijkheid is dat Mukwege aan het roer van de transitie zou komen, als een niet-politieke compromisfiguur. Naar verluidt ziet Etienne Tshisekedi dat scenario niet zitten, want hij zou zelf een politieke rol van betekenis willen spelen. Als 83-jarige zou dat zijn laatste kans zijn.

Tot nu toe is het relatief stil geweest op het internationale politieke toneel in verband met Congo. "Het geweld van de voorbije dagen heeft de internationale gemeenschap wakker geschud", merkt Nadia Nsayi op. Wellicht wordt 19 december, de dag dat de wettelijke ambtstermijn van Kabila afloopt, een cruciale datum. "Tegen dan zal er uitsluitsel moeten zijn over een verkiezingsdatum", denkt Nsayi. "Zoniet zullen er wellicht sancties volgen om het regime in Kinshasa onder druk te zetten."

Minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) heeft al laten weten dat geweld niet kán en dat er op korte termijn verkiezingen moeten komen in Congo. Frankrijk en de Verenigde Staten zitten op dezelfde lijn. Afwachten hoe hard zij het nu zullen spelen.