'Mark Zuckerberg van Rusland' raakt zijn berichtenapp Telegram kwijt
De Russische autoriteiten hebben vandaag Telegram uitgezet. Wie is de bedenker van deze berichtendienst, en waarom woont hij al enige tijd niet meer in Rusland?
Eerst werd zijn sociale medium overgenomen door oligarchenvrienden van president Poetin. En nu halen de Russische veiligheidsdiensten zijn berichtenapp Telegram uit de lucht. Pavel Doerov, de Mark Zuckerberg van Rusland, is een gevaar voor de staatsveiligheid, meent het Kremlin.
De meeste Russen gebruiken dagelijks een communicatieplatform dat gebouwd is door de 33-jarige Doerov. VKontakte, vergelijkbaar met Facebook, is met 97 miljoen maandelijkse gebruikers het populairste sociale netwerk van het land. Telegram, de grootste concurrent van Whatsapp, heeft 15 miljoen gebruikers in Rusland en meer dan 200 miljoen wereldwijd.
Doerov werd beschuldigd van het aanrijden van een agent, terwijl hij geen auto rijdt
Dreigementen en rechtszaken
Maar vanmiddag begon Telegram te haperen op telefoons in Rusland. Na jaren van dreigementen en rechtszaken heeft de nationale internetwaakhond het bevel aan Russische internetproviders gegeven: blokkeer Doerovs berichtenapp. Plots verschenen de vinkjes niet meer.
De Russische Zuckerberg onderscheidt zich op een belangrijk punt van de Amerikaanse: de Rus speelt geen informatie van gebruikers door. Niet aan adverteerders, niet aan regeringen. Aan niemand.
Gegevensbescherming is de reden voor zijn succes, maar ook voor zijn ondergang in zijn geboorteland. Want wie voor privacy is, heeft in Rusland het Kremlin tegen zich.
Pavel Doerov, bijna altijd in het zwart gekleed, botste voor het eerst met de regering in 2011, tijdens massale demonstraties tegen verkiezingsfraude. De Russische veiligheidsdienst FSB eiste dat Doerov de accounts van de aanvoerders van de demonstraties zou sluiten op VKontakte, het netwerk dat Doerov met zijn broer Nikolaj opzette in 2006, in eerste instantie voor studenten. Doerov reageerde door een foto van het FSB-verzoek online te zetten met een plaatje van een hond die zijn tong uitsteekt. Nee dus.
In de jaren daarna nam de overheidsdruk toe. Hij kreeg bezoek van FSB-agenten, op het werk en thuis. Hij werd beschuldigd van het aanrijden van een agent, terwijl hij geen auto rijdt. En oligarchen met nauwe banden tot het Kremlin begonnen de aandelen op te kopen.
VKontakte
Doerov zwichtte in 2014: hij verkocht zijn deel en vertrok voorgoed uit Rusland. Sindsdien trekt hij als een digitale nomade over de wereld met een team van software-ontwikkelaars, terend op het geld dat hij verdiende met de verkoop van zijn aandelen. Het ene jaargetijde werken ze in San Francisco, dan in Berlijn, dan in Finland. De app die ze hebben gemaakt wordt gezien als Doerovs wraak: Telegram.
"Telegram is een idee", schreef Doerov vandaag in een blog. "Het idee dat iedereen op deze planeet het recht heeft om vrij te zijn."
'Telegram is een idee. Het idee dat iedereen op deze planeet het recht heeft om vrij te zijn'
De app is een van de eerste chatapps die begonnen met ‘end to end-encryptie’, zodat alleen verzender en ontvanger de berichten kunnen lezen. Om nog veiliger te werken kunnen gebruikers berichten automatisch laten verwijderen na een bepaalde periode. En de berichten zijn makkelijk te delen met grote groepen: er passen vijfduizend mensen in een groepsgesprek. Een openbaar kanaal openen kan ook, zodat iedereen kan meelezen.
Het maakt de app populair in landen met autoritaire regeringen, zoals in het Midden-Oosten. Daar wordt Telegram gebruikt door activisten, journalisten en terroristen die gevaar lopen als autoriteiten meelezen. Ook IS-strijders maken er gebruik van. Baart Doerov dat zorgen? "Ik denk dat privacy belangrijker is dan onze angst voor terrorisme", antwoordde hij op die vraag tijdens een conferentie in 2015. "IS zal altijd een manier vinden om met elkaar te communiceren."
Meekijken
Ook in Rusland is de app populair dankzij de privacyvoorwaarden. Sinds de protesten van 2011 is de ruimte voor een privégesprek steeds kleiner geworden, zeker voor mensen die willen demonstreren tegen de regering.
De veiligheidsdienst FSB wil meekijken met al het berichtenverkeer in Rusland. Zo kunnen agenten terroristische aanslagen beter voorkomen, stelt de dienst. In oktober eiste de FSB de encryptiesleutel van Doerov.
Doerov weigerde die te overhandigen. Hij zou het niet eens kunnen, wegens de manier van versleuteling, zegt hij.
Het grootste ICT-talent van Rusland blijft na de blokkade vechten om zijn app draaiende te houden in Rusland. Via privénetwerken proberen hij en zijn broer de blokkade te omzeilen. Sommige gebruikers konden de app vandaag nog gebruiken, anderen niet.
Het grootste ICT-talent van Rusland blijft na de blokkade vechten om zijn app draaiende te houden in Rusland
Demonstratie
Gebruikers reageerden verbolgen. Enkelen demonstreerden bij het hoofdkantoor van de FSB en werden aangehouden. De Russische nieuwssite Meduza, uitgeweken naar Letland om censuur te vermijden, sprak in een commentaar schande van de blokkade: "Pavel Doerov is een held van zijn generatie, een rolmodel voor miljoenen en een van de beroemdste en meest gerespecteerde Russen ter wereld. Telegram blokkeren is een klap voor Ruslands toekomst."
Ook in het Kremlin schakelden mensen vandaag over naar een andere berichtenapp – ook de woordvoerders van Poetin waren immers dol op Telegram.