Handjes schudden bij Joods restaurant Hoffy's in Antwerpen: "Wij zijn hier en wij maken geen lawaai"

Of het gesmaakt heeft. Of we nog een koffie willen.

De laatste klanten, een groep senioren na een georganiseerde stadswandeling, zijn vertrokken. Moshe Hoffman (60) gaat zitten en vertelt over laatst, drie weken geleden. “Ik was uitgenodigd in de Dossin-kazerne in Mechelen voor de opening van de nieuwe tentoonstelling. De koningin was daar, als eregenodigde. Wij werden aan elkaar voorgesteld en zij zei: ‘Ik heb zeer veel respect voor uw tradities.’ Ik had vooraf een brief geschreven naar het paleis. Gewaarschuwd. Uitgelegd dat dat een probleem kon geven, zo’n handdruk.”

Moshe is de oudste van de drie broers achter restaurant Hoffy’s in de Lange Kievitstraat, hartje Joodse wijk in de Antwerpse stationsbuurt. Jeroen Meus draaide hier vorig jaar een hartverwarmende aflevering van Goed volk. De jongere broer van Moshe die daarin zei: “Wij hebben niet tien geboden, wij hebben er zeshonderddertien. Maar ik heb er nog veel meer, weet gij dat? Ik krijg er ook nog van mijn vrouw, elke dag.”

Wellicht, denkt Moshe, was het paleis hierdoor bij hem beland in de zoektocht naar een vertegenwoordiger van de vijfduizend zielen rijke chassidische gemeenschap in Antwerpen. Geïsoleerd als ze is, heeft ze niet echt een vertegenwoordiger.

Moshe Hoffman: “En zeker Michael Freilich niet, de man van Joods actueel. De handschoen als oplossing om uit deze impasse te komen (een op dinsdagavond door Freilich geopperde suggestie aan Kris Peeters en rabbijn Aron Berger in het tv-programma ‘De afspraak’, red.). Komaan mensen. Men is hier problemen aan het creëren vanuit het niets. Freilich mag schrijven wat hij wil, maar niet in naam van de hele Joodse gemeenschap.”

“Er is een verschil tussen iets niet mogen en iets niet doen. Niet mogen impliceert een verbod. Een verbod op een handdruk met een vrouw bestaat in onze gemeenschap niet. Het is meer zo (aarzelt) … bij mij persoonlijk. Het is mijn grootste verlegenheid. Verstaat u dat? Voor ons is de vrouw de belangrijkste persoon in het leven van onze gemeenschap, de queen eigenlijk. Er is ons van jongs af aangeleerd om je als man niet in de verleiding te brengen. Fysiek contact te mijden. Kijk op straat om u heen, kijk naar hoe joods-orthodoxe mannen stappen en fietsen. Voorover gebogen, kop tegen de borst – beducht voor visueel contact met een dame. Al wie onze gemeenschap een beetje kent, weet dat.”

Onverdoofd slachten

Al zolang als ze in Antwerpen resideren, een jaar of zeventig inmiddels, zien de chassidim het als een absolute erezaak om niemand tot last te zijn.

De vader van Moshe Hoffman ontvluchtte Hongarije na de Tweede Wereldoorlog. In het kielzog van andere chassidische families belandde hij in Rome en daarna in Parijs, om uiteindelijk te opteren voor New York. Hier, in Antwerpen kwamen ze samen, families wachtend op reisdocumenten en tickets voor de Red Star Line. “Sommigen vertrokken, anderen bleven plakken”, zegt Moshe. “Dat zit erg in ons. Het gevoel op de vlucht te zijn. Het gevoel dat alles iets tijdelijks is.”

Het idee dat je als joods-orthodoxe man geen vrouw hoort aan te raken, zelfs niet door een handdruk, gaat terug op een tekst in het boek Leviticus, die het aanraken van menstruerende vrouwen als onrein benoemde. Aangezien je als man natuurlijk bezwaarlijk voor elke begroeting met het andere geslacht hardop kunt gaan informeren naar hoe het zit met de hormonenhuishouding, nemen sommige orthodoxe joden het zekere voor het onzekere.

Het is een diepgewortelde en volgens Moshe Hoffman door niets anders dan respect voor de vrouw en wellevendheid onderbouwde traditie.

Toen een gezelschap van journalisten woensdagmiddag op het trottoir stond af te wachten of Kris Peeters zijn partijtje armworstelen met zijn witte konijn zou winnen en Aron Berger er eventueel toe kon bewegen om voor de camera’s een vrouwenhand te schudden, kwam daar Moshe Friedman aangelopen.

Omstreden

Moshe Friedman is een man wiens naam zelden wordt uitgesproken zonder het predicaat ‘omstreden’. Hij is een uit New York afkomstige rabbijn – al is binnen de Joodse gemeenschap ook daar discussie over – die in 2013 via een Antwerpse rechtbank afgedwongen kreeg dat zijn dochters werden ingeschreven in een chassidische jongensschool en zijn zonen in de meisjesschool. Een furieuze Aron Berger bestempelde dat toen voor de camera’s van ATV als ‘kindermishandeling’.

Nu, op woensdagmiddag, vermaakten Michael Freilich en Friedman de wachtende journalisten met een homerisch debat over hoe dat nu juist zat, met de religieuze voorschriften over het al of niet mogen schudden van een vrouwenhand. 

Moshe Friedman, een paar uur later: “Wat mij al jaren ergert, is dat veel Joden de Holocaust misbruiken om voorrechten af te dwingen die ze anders niet zouden krijgen. Dat gaat van belastingfraude door diamantairs tot afwijkingen op de regels die inzake onderwijs voor alle scholen in Vlaanderen gelden. De tegenstellingen die nu naar boven komen, hebben weinig te maken met het geven van een hand, maar alles met het verbod op onverdoofd slachten.”

Handig: krijg nieuws uit Antwerpen via WhatsApp

1. Voeg De Morgen toe aan uw contacten, met het nummer 0474 74 10 25

2. Open WhatsApp en stuur ons het bericht ANTWERPEN AAN

3. Klaar! U ontvangt nu het laatste nieuws uit Antwerpen.

Hoe werkt het precies?

“De grote bezieler van de weldra geldende wet is de Vlaamse minister van Dierenwelzijn Ben Weyts van N-VA. Ik weet dat veel Antwerpse Joden zes jaar geleden voor Ludo Van Campenhout en André Gantman hebben gestemd, zij namen die Joodse stemmen van bij Open Vld mee naar N-VA. Kris Peeters heeft gedacht dat de N-VA in de komende campagne zou worden gepercipieerd als de partij achter het slachtverbod. Daarover gaat het nu, hier in Antwerpen. Alleen daarover.”

Op zijn profielfoto op Facebook staat Moshe Friedman handjes te schudden met Ben Weyts. De rabbijn mailt na onze ontmoeting pdf-bestanden door om aan te tonen dat hij de advocaten van de Vlaamse regering vorig jaar heeft bijgestaan bij het opstellen van hun conclusies, toen het verbod op onverdoofd slachten voor het Grondwettelijk Hof werd aangevochten door zowel het Comité van Joodse Organisaties van België als de Moslimexecutieve.

Moshe Friedman: “Die hele kwestie van verdoven of niet is binnen de Joodse internationale gemeenschap gaan spelen na de Eerste Wereldoorlog, op een moment dat veel Joden nog om religieuze redenen weigerden zich te laten verdoven voor een heelkundige ingreep. Zwitserse en Duitse opperrabbijnen hebben toen gesteld dat verdoving wel kan, en er later aan toegevoegd dat deze toegeeflijkheid ook van toepassing is bij het slachten van dieren.”

“Het ding is: we zitten hier nu met een coalitie van koosjere joden en radicale moslims. Ik vind dat gevaarlijk. Ik vind het fundamenteel ongezond dat men regels over onderwijs, hygiëne of dierenwelzijn probeert te overrulen door eeuwenoude religieuze voorschriften. Daarom ging ik procederen om mijn kinderen in die scholen ingeschreven te krijgen. Daarom doe ik wat ik doe.”

‘Geen lawaai’

Moshe Hoffman zegt dat hij het voelt, nu al. Dat veel Vlaamse en Waalse slachthuizen bij de aankoop en de installatie van hun machines al aan het anticiperen zijn op de nieuwe wet. Dat hij steeds meer tijd moet steken in het zoeken naar koosjer vlees.

“Ik weet niet hoe het straks moet. Ik fileer het vlees altijd zelf. Ik zal nooit vlees aankopen als ik niet weet hoe het dier is geslacht. Het gebeurt in onze gemeenschap met enorm veel respect voor het dier. Met een mes dat nooit twee keer wordt gebruikt, en voor elke slachting opnieuw wordt gewet. Er is wel degelijk een verschil met hoe men het in dat andere geloof doet. Bij ons mag er maar één snee door de keel gaan, bij hen (de moslims dus, DDC) mag het twee keer.”

“Wij mogen ook geen wild eten. Omdat wild geschoten is, een enorme klap heeft gekregen bij het inslaan van de kogel. Dat dier heeft erg veel pijn geleden. Wij zijn daar erg mee bezig.”

Aron Berger levert wel eens kippen aan de Hoffy’s. Dat is wat hij tegenwoordig doet, met zijn bedrijfje in de Bestormingsstraat. Zijn vorige bedrijven, een wasserij en een diamantzaak, gingen in 2010 en 2011 failliet. Moshe Hoffman wikt zijn woorden als hij tracht toegelicht te krijgen dat Aron Berger, anders dan Kris Peeters dacht, binnen de Joodse gemeenschap niet zo direct wordt geassocieerd met noties als ‘hardwerkend’ of ‘voorbeeld voor iedereen’. Het blijft een kleine, besloten gemeenschap. Het breaking news, woensdagmiddag, over Bergers recente veroordeling voor diefstal van zo’n 28.500 euro van een zieke bejaarde man, was voor veel mensen in de wijk helemaal geen nieuws.

Moshe Hoffman: “Diefstal weegt binnen onze gemeenschap veel zwaarder dan wat er allemaal wordt gezegd en geschreven over die handdruk. Wij zijn hier en wij maken geen lawaai. Wij doen geen samenscholingen op straat, u hebt nog nooit in de krant moeten lezen dat jonge orthodoxe joden een man of een vrouw in elkaar hebben geslagen, enkel vanwege hoe die eruitziet. Er is nooit geweld, er is nog nooit iemand door iemand van ons beroofd.”

“Ik vind wel dat ze dit jaar vroeg zijn (lacht). De politici. Vijf jaar lang zie je ze niet, en net voor de verkiezingen beginnen ze plots tafels te reserveren. Ze weten: orthodoxe joden denken nooit ver vooruit, en dat klopt. Vlamingen plannen hun vakantie in januari, wij in juni. Ik neem aan dat het te maken heeft met onze achtergrond, afstammend van vluchtelingen. Maar goed, we zijn op zes maanden van de verkiezingen en gisteren al zat ons restaurant vol politici.”

Van welke partij?

Het lachje, opnieuw: “Dat kan ik u helaas niet vertellen.”

Electorale doping

In Terzake blikte Aron Berger donderdagavond zelf terug op deze bewogen week. Hij zei: “Ik heb ook gezegd tegen CD&V: ‘Luistert, één hand aan een vrouw gaat mij 2.500 stemmen kosten.’”

Heftig. Het idee dat daar ergens een kudde kiesvee ronddoolt, volautomatisch goed voor 2.500 voorkeurstemmen. Een kudde die je blind in deze of gene richting kunt doen marcheren op grond van een al of niet geweigerde handdruk. Het klinkt als electorale epo. In de wetenschap dat binnen die joods-orthodoxe gemeenschap momenteel niets zo hard lijkt te leven als dat gevreesde verbod op onverdoofd slachten van Ben Weyts, lijkt er in Antwerpen maar één partij boven alle dopingverdenkingen te staan.

Je kunt Kris Peeters niet verwijten dat hij de enige is die het probeerde. Bij de verkiezingen van 2010 deelde sp.a in de Joodse wijk pamfletten in het Jiddisch uit met de namen van kandidaten van politici die toenmalig Onderwijsminister Frank Vandenbroucke zo ver hadden gekregen om het orthodox-joods onderwijs te onttrekken aan de Vlaamse onderwijsinspectie. In richtlijnen van Joodse schooldirecties aan de leerkrachten stonden dingen als: ‘Met de leerlingen wordt niet gesproken over seks. Biologie: niet over voortplanting, evolutie (darwinisme). Aardrijkskunde: niet over het ontstaan der aarde, heelal, jaartallen. Literaire vakken: geen jongens en meisjes samen in een verhaal.’

Allemaal prima, toen, voor mensen als Caroline Gennez, Patrick Janssens, Frank Vandenbroucke en Monica De Coninck. Op de Jiddische pamfletten stonden de bolletjes achter hun namen ingekleurd als zijnde heilzaam voor de grotere joods-orthodoxe zaak.

Maar werkt het? Claude Marinower is gemeenteraadslid in Antwerpen sinds 1989, hij is al die jaren als Joodse advocaat en Kamerlid voor Open Vld aan het netwerken geweest. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2012 behaalde hij 1.557 voorkeurstemmen. André Gantman, die andere uitgesproken Joodse Antwerpse politicus, behaalde vanaf plaats 7 op de N-VA-lijst 2.025 voorkeurstemmen.

Monica De Coninck kreeg 2.507 stemmen. Er is een hoop verbeelding nodig om te veronderstellen dat dat allemaal joods-orthodoxe stemmen zouden zijn geweest. In 2012 behaalde Groen-boegbeeld Wouter Van Besien 3.311 stemmen. De latere N-VA-schepen Koen Kennis haalde er 2.111 binnen, de toch ook niet helemaal vanuit het niets gekomen strafpleiter Vic Van Aelst 1.045.

Nu is daar een onbekende rabbijn, over wie enkel bekend is dat hij een zieke bejaarde heeft bestolen en die pretendeert 2.500 stemmen waard te zijn. Vele honderden of duizenden kiezers die er eventueel wel mee zouden kunnen leven dat hij de hand schudt van een vrouw niet meegerekend.

Bart De Wever

Terug in de Hoffy’s.

Moshe Hoffman heeft pretoogjes als hij vertelt hoe Jeroen Meus uiteindelijk een vriend is geworden, die hier laatst nog z’n verjaardag is komen vieren. Die niet meer in Antwerpen komt zonder op z’n minst even binnen te springen en dag te zeggen.

“Wij stonden daar eerst niet voor open”, zegt hij. “Ik bedoel: voor die tv-opnames, die toch tien dagen zouden duren. Wij vreesden voor de reacties van onze vaste klanten. Jeroen Meus is een jaar lang bezig geweest met aandringen voor we ons uiteindelijk dan toch lieten overtuigen. Ik wist helemaal niet wat dat was, Goed volk, en van Jeroen Meus had ik nog nooit gehoord. Nu zeg ik: de beste beslissing ooit. U hebt geen idee hoeveel reacties wij hebben gekregen. Mensen die hier binnenkwamen, schoorvoetend. Urenlange, fijne gesprekken die anders nooit zouden zijn gevoerd. De keuken heeft ons, mensen, gemeenschappen, dichter bij elkaar gebracht. De politiek zou daar een voorbeeld aan kunnen nemen.”

Commentatoren zijn er al lang uit. De uitdagers van Bart De Wever hebben tot nu toe alle gelegenheden tot het maken van een eerste indruk opgebruikt om zichzelf zo grondig en fataal als mogelijk ten gronde te richten. Een beetje als het zelfmoordcommando in The Life of Brian. Eerst Tom Meeuws, nu dit.

Moshe Hoffman veegt zijn handen schoon aan zijn schort. Hij probeert verklaard te krijgen dat Bart De Wever hem de voorbije vijf jaar positief heeft verrast. Onverwacht, geeft hij toe. Een voorbeeld: “Als iemand binnen onze gemeenschap sterft, wil de traditie dat de overledene de dag zelf wordt begraven. Onder Patrick Janssens kon je pas op maandag een overlijdensaangifte doen bij het stadsbestuur, ook als de persoon op vrijdagavond was overleden. Bart De Wever heeft het zo geregeld dat er te allen tijde iemand is die buiten de vaste uren een stempel kan zetten. Dat is iets kleins, maar voor ons betekent het heel veel. Anders dan Patrick Janssens is Bart De Wever meestal ook aanwezig als hij wordt uitgenodigd op Joodse evenementen.”

“Weet u wat me het meest ergert aan Joods actueel? Ze hebben het de hele tijd over het toenemende antisemitisme in onze samenleving. Ik zeg u: dat is helemaal niet waar. Antwerpen is de best mogelijke plaats om als Jood te leven. Wij kunnen leven zoals wij willen. Wij hebben ons eigen onderwijs, we hebben onze winkeltjes, we hebben elkaar.”

“Nog een voorbeeld: er staan hier in de stationsbuurt van die reclamezuilen met draaiende rollen. Soms zit daar reclame tussen voor lingerie, met een schaars geklede dame, en dat is uiteraard een probleem. Het is vroeger wel eens voorgekomen dat mensen uit onze gemeenschap die zuilen zwart zijn gaan spuiten met verf, ook al is dat geen verdedigbare oplossing en zijn die vandalenstreken nadien ook openlijk veroordeeld door de rabbijn.”

“Bart De Wever heeft ervoor gezorgd dat er een dialoog is gekomen met het bedrijf dat de zuilen uitbaat. In deze wijk zult u geen lingeriereclame meer zien. Daar staat tegenover dat wij iets betalen aan het reclamebedrijf om de geleden verliezen te compenseren.”

“Zo gaan wij in deze stad met elkaar om. Zoals met koningin Mathilde. Als grote mensen.”