Waarom bezoeken koning Filip en koningin Mathilde de Verenigde Naties in New York? 6 vragen en antwoorden

Vijftien landen zijn lid van de Veiligheidsraad. Vijf van hen zijn permanente leden: de Verenigde Staten, Rusland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en China. Zij hebben een vetorecht: met een neen-stem kunnen zij iedere resolutie (die niet gaat over procedurekwesties) tegenhouden die door de vereiste meerderheid binnen de Raad is aangenomen (minimum 10 leden moeten voor stemmen). De 10 andere leden zijn niet-permanente leden. Zij zijn in principe twee jaar lang lid en worden dan vervangen. 

De samenstelling van de VN-Veiligheidsraad weerspiegelt nog altijd de situatie die was ontstaan na de Tweede Wereldoorlog (alleen China is later opgenomen), en is dus achterhaald. Zo heeft West-Europa twee permanente leden en Afrika en Latijns-Amerika hebben geen permanente vertegenwoordiger. Binnen en buiten de VN wordt al tientallen jaren vruchteloos gediscussieerd over een aanpassing van de samenstelling van de Veiligheidsraad. India, Brazilië, Zuid-Afrika en ook Duitsland vinden dat zij een plaats verdienen, gezien hun politieke en economische gewicht. Maar de discussie loopt vast op de lidstaten met vetorecht die hun positie niet willen verliezen.

De niet-permante leden van de Veiligheidsraad worden gekozen door de Algemene Vergadering van de VN (alle VN-lidstaten dus) met een tweederde­meerderheid. De niet-permanente zetels in de Veiligheidsraad zijn verdeeld onder de regionale groepen binnen de VN: 3 zetels voor de landen van Afrika, 2 voor Azië, 2 voor Latijns-Amerika en de Caraïben, 1 voor Oost-Europa en 2 voor de West-Europese en andere landen. In die laatste groep zit dus België.

Een zitje in de Veiligheidsraad is zeer gegeerd. Je behoort tot het selecte clubje dat mee aan tafel zit terwijl over de belangrijkste veiligheidskwesties die de wereld bezighouden, wordt gediscussieerd. Met enige overdrijving zou je kunnen zeggen dat je minister bent in een soort wereldregering die als taak heeft te zorgen voor handhaving van de vrede en de internationale veiligheid.

Je stem kan een rol spelen in bepaalde kwesties zodat er naar je opvattingen wordt geluisterd. Zo was er in de aanloop naar de inval in Irak een zeer actieve lobby-inspanning door de VS en het VK om de niet-permanente leden van de Veiligheidsraad te overtuigen voor hun ontwerpresolutie te stemmen, zodat die alvast de vereiste meerderheid zou halen. Binnen de Veiligheidsraad neemt ieder lid ook een maand het voorzitterschap waar, zodat je die maand de thema’s die je belangrijk vindt, op de agenda kan zetten door bijvoorbeeld speciale themazittingen te organiseren.

De Veiligheidsraad komt soms over als een log, niet-efficiënt orgaan dat vaak wordt lamgelegd door veto’s. Zo is de Raad er niet in geslaagd een rol van betekenis te spelen om een oplossing te vinden voor de gruwelijke oorlog in Syrië. Maar Rusland, dat al vaak zijn veto heeft gebruikt in deze kwestie, stelt zich bloot aan heel veel internationale druk door dat te doen. Mocht de Veiligheidsraad er niet zijn, zou Rusland zich helemaal niet hoeven te verantwoorden. Hetzelfde geldt voor Washington als de VS traditiegetrouw het vetorecht gebruikt tegen resoluties die Israël veroordelen (al is dat in de laatste maanden van Obama even anders geweest).

En als er ooit een oplossing gevonden wordt voor de crisis in Syrië zal die zeker worden vastgelegd in een resolutie van de Veiligheidsraad, die daarmee ook afdwingbaar wordt. Eventueel wordt zelfs een mechanisme van vredeshandhaving in gang gezet, wat onder meer de inzet van VN-blauwhelmen kan inhouden.

De officiële campagne is in de herfst van 2015 gelanceerd. België probeert zoveel mogelijk beloftes van VN-lidstaten binnen te halen om de Belgische kandidatuur te steunen. Minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders heeft de voorbije twee jaar de hele wereld afgereisd en een eindeloze reeks bilaterale ontmoetingen gehad waarvan vele vooral tot doel hadden het betrokken land te overtuigen om voor België te stemmen. Hij is zelfs op reis geweest in de Stille Oceaan langs exotisch klinkende eilandstaatjes, omdat die onafhankelijk zijn en hun stem in de Algemene vergadering evenveel weegt als die van de VS.

De campagne beperkt zich overigens niet tot een rondreizende Reynders. Veel staatshoofden, regeringsleiders of ministers die de voorbije twee jaar op bezoek waren in Brussel, werden door de koning, de premier en ministers gewezen op de Belgische kandidatuur. 

Het bezoek van de koning en de koningin is het hoogtepunt van de campagne, de kers op de taart. De koning zal in New York de Algemene Vergadering van de VN toespreken. Het is de eerste keer dat een Belgische koning dat doet. De koningin is als een van de 17 ambassadeurs voor de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de VN, goed geplaatst om België te promoten als kandidaat-lid voor de Veiligheidsraad. De komst van het vorstelijke paar opent ook deuren die anders gesloten blijven. Zo is er een receptie voorzien in New York die veel meer hoog diplomatiek volk zal aantrekken, gewoon omdat de koning en koningin daar aanwezig zullen zijn. 

Er zit een duidelijke lijn in de boodschap van het vorstelijk paar: België is een land dat zwaar inzet op vredeshandhaving en vredesopbouw vanwege de eigen negatieve ervaringen met oorlogen. 100 jaar na het einde van de Eerste Wereldoorlog zullen Filip en Mathilde een tentoonstelling openen in het VN-gebouw over de aanwezigheid van vele nationaliteiten aan het IJzerfront.

In zijn toespraak tot de Algemene Vergadering zal de koning de nadruk leggen op de wijze waarop je een duurzame vrede bereikt, onder meer door dialoog en respect voor de menselijke waardigheid. Een dag later spreekt de koning 4.000 Amerikaanse kadetten toe in Westpoint. In die toespraak zal hij de VS bedanken voor hun bijdrage in het beëindigen van de twee wereldoorlogen, maar de toekomstige elitesoldaten van het Amerikaanse leger ook op het hart drukken dat zij als militairen een belangrijke rol hebben te spelen in vredeshandhaving, als de kanonnen eenmaal zwijgen. 

België moet het opnemen tegen Duitsland en Israël. Een van hen moet afvallen. De stemming is op 8 juni en de twee kandidaten die de meeste stemmen halen mogen lid worden, op voorwaarde dat ze meer dan 129 stemmen halen (lidstaten mogen meer dan 1 stem uitbrengen, het is dus niet stemmen voor de een of de ander). 

Iedereen gaat ervan uit dat Duitsland het zonder veel problemen zal halen. Het land maakt aanspraak op een permanente zetel door zijn politieke en economische gewicht in de wereld. In afwachting daarvan is er een soort stilzwijgende afspraak dat Duitsland om de 8 jaar 2 jaar lid kan worden. De laatste keer was dat in 2010-2011.

Vooral België en Israël zouden in dat scenario het tegen elkaar moeten opnemen. Buitenlandse Zaken wil geen cijfers over toezeggingen geven, maar de meeste diplomaten zijn wel redelijk positief. Ook de signalen uit andere landen zijn positief.

Israël ligt moeilijk binnen de VN. Vele landen willen niet dat Israël, waarover vaak wordt gediscussieerd in de VN, zelf een zetel in de Veiligheidsraad zou hebben, wat hen een tactisch voordeel zou opleveren. De Arabische wereld probeert een boycot te organiseren onder impuls van de Palestijnen. Maar de angst bestaat dat Israël kleinere, vaak armere, lidstaten toch nog zou kunnen overtuigen door economische of financiële beloftes te doen, iets wat België naar eigen zeggen niet doet. Israël zou ook zijn religieuze betekenis als Beloofde Land en zijn traumatische geschiedenis kunnen uitspelen om landen te overtuigen toch voor te stemmen.

Die geschiedenis zou overigens de kandidatuur van Duitsland toch nog in gevaar kunnen brengen. In Israël is er veel te doen over een overeenkomst die de Amerikaanse VN-ambassadeur Holbrooke in de jaren negentig zou hebben gesloten bij de toetreding van Israël tot de West-Europese groep. Toen zou beloofd zijn dat het land in 2018 ongehinderd zich kandidaat zou kunnen stellen voor een zitje in de Veiligheidsraad. Duitsland staat nu onder druk om zich alsnog terug trekken om zo Israël de kans te geven in de Veiligheidsraad te komen. Berlijn ontkent dat er ooit een dergelijke overeenkomst is gesloten, maar dit kan de komende weken nog voor onverwachte wendingen zorgen. België lijkt buiten deze discussie te blijven, maar zou daarin ook wel eens betrokken kunnen worden.

België heeft al 5 keer in de Veiligheidsraad gezeten, de laatste keer in 2007-2008, en kan dus heel wat ervaring voorleggen. Het multilateralisme zit ook ingebakken in de Belgische buitenlandse politiek. Als relatief klein land probeert België altijd te streven naar internationale verbanden, omdat het zo kan ontsnappen aan het machtsspel van de grotere landen. Zo was het een van de initiatiefnemers van de Europese samenwerking die is uitgemond in de Europese Unie.

België is ook een land dat geleerd heeft te zoeken naar compromissen en daardoor goed kan luisteren naar wat de ander te zeggen heeft. Het is een bruggenbouwer, en dat kan in tijden van groeiende spanningen tussen Rusland en het Westen nog belangrijker worden. Niet voor niets is de centrale slogan van de campagne: consensus bouwen, werken aan vrede.

Belgische militairen hebben ook al heel wat bijgedragen aan VN-missies in de hele wereld. Niet voor niets wordt de moeilijke VN-missie in Mali op dit moment geleid door een Belgische generaal. Daarenboven bevindt de grootste VN-operatie zich op dit moment in Congo, een vroegere Belgische kolonie, een land waarover België een unieke knowhow heeft die binnen de VN meer dan welkom is.

Net daar ligt misschien ook meteen een van de zwakke punten: de relaties tussen Brussel en Kinshasa staan de laatste maanden op een zeer laag pitje. Als de twee niet meer met elkaar praten, zou dat voordeel wel eens een nadeel kunnen worden. Congo kan andere Afrikaanse landen proberen te overtuigen tegen de Belgische kandidatuur te stemmen.