NAVO verhuist: Van bric-à-brac naar hightech burcht

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie kwam stoemelings naar België. De Gaulle waande zich in 1966 supermachtig nu hij ook kernbommen had en vond die NAVO militair niet meer nodig. Alleen bevond het administratieve hoofdkwartier van de club van het Vrije Westen tegen die van het communistische Warschaupact zich wel in zijn Parijs. “Of België niet kan depanneren?”, vroeg de NAVO. “Ja. Allez, voorlopig.”

Koterijen

Voorlopig werd meer dan vijftig jaar. Even stoemelings snel werd het gebouwd in 29 weken, wat toen resulteerde in iets onduidelijks. Een soort ziekenhuis. Oude stijl dan. Zo loop je in de oude gangen van dit doolhof uit 1967 nog altijd op linoleum. Maar de club zou uitbreiden. “Toen telde de NAVO 15 lidstaten. Sinds Montenegro er vorig jaar is bijgekomen, zijn we met 29. En kijk, dat is het gevolg.” De Brit Mike Spencer toont aan een achterdeur van het originele NAVO-hoofdkwartier een merkwaardig amalgaam van bijgebouwen, noodgebouwen en hob-units: een vijfde van de club huist nu hierin. “Dit was een weg hier. Maar die is er niet meer. We hebben erop gebouwd. En hierachter was de bushalte. Daar is ook op gebouwd. En zie je die ramen? Die lekken nog altijd in de winter (glimlacht).”

“High time we move”

“High time we move”, zegt de Amerikaanse Rose Gottemoeller, vicesecretaris-generaal van de NAVO, in de Room One van de NAVO. Hier worden alle formele beslissingen genomen. In deze bekende zaal besliste de NAVO na 9/11 in 2001 om artikel 5 voor het eerst toe te passen: ‘Als één lidstaat wordt aangevallen, slaan alle lidstaten terug.’ En de wereld veranderde. Sindsdien zijn we niet meer weggeweest uit Irak en Afghanistan. Gottemoeller vervangt Jens Stoltenberg als die op reis is of met vakantie. “We hebben geweldige herinneringen aan dit gebouw. De grote kracht van dit NAVO-hoofdkwartier is altijd geweest dat we allemaal onder één dak zaten. Dat is nuttig voor goed overleg en voor de samenhorigheid. Maar toen afgelopen winter water langs het plafond op de printer van mijn kantoor drupte, dacht ik ook: Nu is het wel echt tijd om te verhuizen. Het gebouw heeft goed gediend, but now it’s falling down to pieces.”

Die verhuizing is volop bezig. Eindelijk. Ze begon op 18 maart en duurt tot 18 juni. Net op tijd als op 11 en 12 juli Trump, Macron, Merkel en al die andere staatshoofden en regeringsleiders naar de Brusselse NAVO-top zullen komen.

Strak en koel

Aan de overzijde van de Leopold III-laan is het nieuwe gebouw alles wat het oude niet is. Immens, strak, overzichtelijk, koel, veel glas en, vreemd genoeg, stil. Een overmaatse terminal zonder reizigers. En hier werken nu al 2.000 van de 4.200 personeelsleden? Een Franstalige collega zegt wat onderkoeld: “Het mist precies wat charme.” Nochtans bevat deze reus ergens zes restaurants, een supermarkt, een bank, een kapperszaak, een apotheek en een sportcentrum… Het gezelligste plekje in het nieuwe gebouw is zowaar de nieuwe Room One, dé vergaderzaal van de NAVO: geen hoeken te bespeuren, alles is rond met centraal weer zo’n immense ellipsvormige tafel in een zacht bruin decor. De akoestiek klinkt hier perfect. Hier wikt een mens vanzelf zijn woorden.

Het blauwgrijze centrale binnenplein waar de acht vleugels op uitkomen, is nochtans ontworpen om de ontmoetingsplek te zijn. Alle menselijk verkeer moet hierlangs, al is het verkeersluw op deze weekdag. De Agora iswelgeschikt om acuut pleinvrees te ontwikkelen: vijftien voetbalvelden groot, 245 meter lang, 45 meter breed en 32 meter hoog. Hoger mocht niet met de luchthaven van Zaventem op minder dan 6 km van hier. Die constant dalende en stijgende vliegtuigen zien vanuit de lucht wat het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in feite wil verbeelden: acht vleugels, ineengestrengeld als vingers, de duimen even niet meegeteld. Eendracht maakt macht. Zoiets moet het architectenconsortium SOM/Assar gedacht hebben toen dat in 2003 de wedstrijd voor het beste ontwerp won.

Alles en iedereen gescreend

Wat de mensen niet zien, als ze net zoals in een luchthaventerminal de controlesassen gepasseerd zijn, is de hightech. Zesduizend sensoren, meer dan duizend bewakingscamera’s en een complex IT-systeem dat beveiligd kan praten met alle militaire commandostructuren en 29 hoofdsteden. “Ons systeem wordt gebombardeerd met cyberaanvallen. Honderden elk jaar. Dat moest wel echt in orde zijn”, zei Goettemoeller nog in het oude gebouw.

De Amerikaan Bogdan Lazaroae, de directeur van het nieuwe gebouw, legt dan weer de nadruk op het slimme van het gebouw: er wordt verwarmd met onder meer geothermiek en groene daken laten toe dat hemelwater hergebruikt wordt. “Afhankelijk van het seizoen is de energie tussen 40 en 80 procent groen. We hebben bijvoorbeeld voor 72.000 m² aan glas in de buitengevels dat alle infrarood licht reflecteert. Ook daardoor houden we de temperatuur binnen constant op 21,5 graden.”

Over de draconische ingebouwde veiligheid is Lazaroae minder spraakzaam. “Er zijn meerdere én ferme veiligheidsperimeters, maar ook andere maatregelen die ik niet kan vrijgeven.” Het oude militaire adagium heerst in dit ogenschijnlijk transparante paleis: de vijand leest mee. Maar het is bekend dat bijvoorbeeld het vele glas terreurbestendig is. En dat tijdens de bouw alles en iedereen gescreend werd. Tot het bouwmateriaal toe. Men wil geen ingebouwde afluisterapparatuur.

1,17 miljard

Het gebouw, inclusief verhuizing, kostte 1,17 miljard. Elke lidstaat droeg proportioneel bij, gastland België zo’n 40 miljoen. “Die 1,17 miljard is nog altijd iets lager dan de 1,2 miljard die de NAVO in 2009 voorzag”, zegt kolonel Lieven Vanheste, hoofd van het Belgische militaire team dat de bouw faciliteerde. Vanheste nuanceert ook het draconische van de ingebouwde veiligheid: “De veiligheidseisen hebben er zeker voor gezorgd dat de bouw wat vertraagd is, maar zijn ook niet overdreven. Dit is geen commandocentrum. Dit is het administratieve hoofdkwartier en het overlegcentrum van 29 NAVO-landen.”