Waarom de federale ambtenaren vandaag staken

De ambtenaren van de federale overheidsdiensten leggen vandaag het werk neer. De staking is "vrij algemeen", zeggen de bonden. Zo wordt er gestaakt in de federale overheidsdiensten, de sociale zekerheidsinstellingen, de federale wetenschapsinstellingen maar ook in de gevangenissen of de gesloten centra. Maar bij onder meer de NMBS of bij de politiekorpsen wordt geen hinder verwacht.

De bonden hebben het dan ook gehad. "We hebben al 4 jaar een moeilijke relatie met minister Vandeput", zucht Marc Saenen van ACV Openbare Diensten. "We zien hem heel weinig. En als we hem zien, is het om de ambtenaren aan te vallen." Dat er intussen grote hervormingen van het ambtenarenstatuut op stapel staan, helpt daar niet bij. 

Een van de meest ingrijpende plannen van Vandeput is dat hij het aandeel vastbenoemde ambtenaren naar beneden wil krijgen. Volgens cijfers van de federale overheid maakten die 'statutairen' in 2017 nog ruim 78,4 procent van het totale aantal federale ambtenaren uit. Dat aandeel verschilt uiteraard sterk van overheidsdienst tot overheidsdienst. 

Die statutairen hebben heel wat voordelen die contractuele ambtenaren niet hebben - gaande van een hoger pensioen, over een voordelige regeling rond ziektedagen tot toegang tot bepaalde hogere functies. Volgens Vandeput is dat onderscheid niet meer van deze tijd voor heel wat functies en zorgt het voor soms onverklaarbare ongelijkheden op de werkvloer.

Daarom wil hij die verhouding naar 50-50 krijgen. Dat vooral door de vaste benoemingen voor heel wat functies te bevriezen en bij aanwervingen enkel in te zetten op contractuelen. Enkel 'gezagsfuncties' - inspecteurs, agenten, ... - zouden die vaste benoemingen nog van toepassing zijn. 

Volgens Marc Nijs van het ACV Openbare diensten zet dat het ambt onder druk. "Als ambtenaar moeten wij de wetten uitvoeren en doen uitvoeren. Daarvoor moeten wij beschermd worden tegen de politiek. Er moeten duidelijke regels zijn om te zeggen: 'Dames en heren politici, daar is uw domein en hier begint het onze'. Wanneer de regels niet duidelijk en niet scherp zijn, komen we in gevaar. Bij contractuele tewerkstelling is die bescherming lang niet zo sterk."

Vandeput suste zaterdag in De markt op Eén: "Ik vind de onafhankelijkheid van de ambtenaar enorm belangrijk, voor wie het van toepassing is. Iemand die gezag uitoefent of neutraal moet kunnen zijn, moet worden beschermd  door het statuut." Maar dat geldt in zijn ogen dus niet voor alle ambtenaren.

Daarnaast denkt Vandeput eraan om vervangingen te laten doen door interimkrachten. "Dat is financieel vooral een heel slechte zaak", vindt Saenen. "Uiteindelijk kosten die dubbel zoveel als een tijdelijke contractueel. In tijden van besparingen lijkt dat ons gek."

Ook Marc Nijs is daar een koele minnaar van: "Het interimsysteem is ofwel een subsidiëring van bevriende ondernemingen, ofwel een systeem om mensen ongemerkt binnen te halen binnen het openbaar ambt. Vergeet niet dat ambtenaren over delicate informatie beschikken. Dan mensen binnenlaten die geen statuut hebben, die geen zelfs contract hebben, leidt tot zeer gevaarlijke situaties."

Ook wil Vandeput de vakantieregelingen, die verschillen van overheidsdienst tot overheidsdienst, stroomlijnen. Doel is vooral de concurrentie die zo ontstaat tussen de overheidsdiensten weg te werken. Saenen zegt dat die vakantieregelingen "vaak moeizaam tot stand zijn gekomen", dus dat een hervorming gevoelige evenwichten zou verstoren.

Volgens de bonden overweegt Vandeput ook om te beknibbelen op het ziektekapitaal van statutairen. Zij mogen 21 werkdagen per jaar ziek zijn en worden toch doorbetaald. Bovendien is het systeem cumulatief, waardoor een ambtenaar na een lange carrière honderden ziektedagen kan hebben opgebouwd. Sommigen van hen gebruiken die op het einde van hun carrière.

In de nieuwe regeling zouden die dagen verdwijnen en zouden ambtenaren in plaats van gewoon doorbetaald te worden, na 30 dagen op 60 procent van het loon terugvallen. Onbespreekbaar, zeggen de vakbonden, maar het kabinet van Vandeput ontkent zelf dat dat vandaag op tafel ligt.

"Vandeput raakt aan de fundamenten van de ambtenarij", vindt Marc Nijs. "Wat hij eigenlijk doet, is de staat ondermijnen. Want als je ambtenaren ondermijnt - een belangrijk element in de staat - betekent dat ook dat de staat haar rol niet meer kan spelen zoals dat zou moeten zijn." 

Dat levert in zijn ogen een bizarre tegenstelling op: "De N-VA bijvoorbeeld vindt dat de staat krachtdadiger moet kunnen optreden in veiligheidsmateries, maar aan de andere kant ontneemt ze de staat alle middelen om op een adequate manier te kunnen optreden. Dus aan de ene kant verwacht men er alles van, en aan de andere kant gunt men het systeem niks. Een koe blijft ook geen melk geven als ze niet op tijd eten krijgt."

De bonden hebben al informele overlegmomenten gehad met het kabinet, maar zeggen dat die gesprekken echt niet goed lopen. "Het lijkt wat op pro forma overleg over hervormingen die snelsnel moeten worden afgehandeld", vindt Saenen. "Onder meer de hervorming van de vakantieregeling willen ze er al tegen eind mei doorgeduwd hebben."

Zowel de christelijke vakbond ACV als de socialistische ACOD stellen dat als de gesprekken zo blijven evolueren, er nog meer acties zullen volgen. "Het is best mogelijk dat we wekelijks een dag gaan staken", klinkt het dreigend.

"Die dreigingen zijn jammer", reageerde Vandeput in De markt. "De vakbonden kiezen duidelijk voor een politiek discours. Laat ons eerst aan tafel zitten."

Herbekijk het fragment uit "Het Journaal":