Open brief Vlaamse hoofdredacties: "Nieuwe privacywet legt loodzware hypotheek op vrije journalistiek"
De omzetting van de nieuwe Europese privacywet in Belgische wetgeving bezorgt de Vlaamse journalistiek kopzorgen. Er kunnen uitzonderingen voor journalisten in worden opgenomen, maar daar zien de Vlaamse journalisten voorlopig nog niet veel van. Verschillende hoofdredacties en de journalistenbond VVJ schreven daarom een open brief.
Wordt journalistiek straks een pak lastiger, soms zelfs ronduit onmogelijk? De vraag is bijzonder acuut nu de Belgische wetgever bezig is de Europese Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) te implementeren voor ons land. Zeker, in deze digitale tijden is het van groot belang dat burgers met hun persoonsgegevens beter worden beschermd tegenover iedereen die data bijhoudt en verwerkt. Maar laat dat niet ten koste gaan van nieuwsmedia, redacties en individuele journalisten. Voor hen is het nu eenmaal corebusiness om informatie te garen, bij te houden en te verwerken, en dit in functie van het informeren van hun publiek.
Het is van groot belang dat burgers met hun gegevens beter worden beschermd, maar laat dat niet ten koste gaan van nieuwsmedia
De Europese instanties die de AVG uitvaardigden zijn zich van die spanning tussen gegevensbescherming en informatie- en persvrijheid ook goed bewust. In artikel 85 AVG staat letterlijk dat de EU-lidstaten de beoogde privacybescherming “in overeenstemming moeten brengen met de vrijheid van meningsuiting en van informatie, daaronder begrepen de verwerking voor journalistieke doeleinden en ten behoeve van academische, artistieke of literaire uitdrukkingsvormen”.
Moéten, zegt de AVG. In dat licht kunnen de nationale overheden voor journalisten afwijkingen regelen op een hele reeks verplichtingen voor databeheerders die de AVG met zich meebrengt. In hun toelichting bij de AVG verduidelijken het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Raad van de EU trouwens dat de begrippen ‘vrije meningsuiting’ en ‘journalistiek’ ruim moeten worden uitgelegd, gelet op hun grote belang in een democratie.
Onze eigen Belgische regering staat de uitzonderingen tot dusver maar mondjesmaat toe
Het punt is dat onze eigen Belgische regering de afwijkingen voor journalisten tot dusver maar mondjesmaat toestaat. Van enkele verplichtingen worden redacties en journalisten vrijgesteld, maar van te veel andere niet. Bovendien wordt de vrijstelling veelal gekoppeld aan diverse voorwaarden, die ongetwijfeld voor rechtsonzekerheid zullen zorgen en de deur open laten voor allerlei ongepaste claims van politici, andere publieke figuren of gewone burgers tegen journalisten.
Zo zou iemand die door een journalist wordt geïnterviewd, achteraf steeds zijn toestemming voor publicatie of uitzending kunnen intrekken. Voor nieuwsmakers is zoiets een gruwel. Voor politici, ceo’s en andere topfiguren daarentegen wordt het zo wel heel makkelijk om aan gedane uitspraken onderuit te komen. Of om niet langer te worden geconfronteerd met dingen die ze eerder hebben gezegd.
Iemand die door een journalist wordt geïnterviewd zou achteraf zijn toestemming voor publicatie of uitzending kunnen intrekken. Een gruwel
De verwerking van ‘gevoelige’ persoonsgegevens – zoals ook politieke opvattingen of levensbeschouwelijke overtuigingen – zou slechts kunnen voor zover de betrokkene die zelf publiek maakt of wanneer er een “nauw verband is met het publieke karakter van de betrokkene of het feit waarin hij/zij betrokken is”. Voer voor veel ongemakkelijke discussies wellicht. Terwijl het voor elke burger toch van belang is te kunnen weten wat de overtuigingen zijn van decision makers en opiniemakers.
Elkeen zou verder kunnen verzoeken om een ‘beperking’ van de journalistieke verwerking van persoonsgegevens “voor zover dat een voorgenomen publicatie niet in het gedrang brengt”. Maar wat betekent dat precies, en dreigt ook dit weer geen hypotheek te leggen op vrije nieuwsgaring?
Redacties en individuele journalisten krijgen hier een pak extra werk door
Komen daar nog allerlei nieuwe administratieve verplichtingen bij, zoals het bijhouden van een register van de verwerkingsactiviteiten en het ter beschikking stellen daarvan aan de Gegevensbeschermingsautoriteit. Nog los van de risico’s hiervan voor het journalistieke bronnengeheim, bezorgt dit zowel redacties als individuele journalisten een pak extra werk.
Naar goede voorbeelden hoeven we nochtans niet lang te zoeken. Nederland, Frankrijk, Oostenrijk en Ierland regelen in hun AVG-wetgeving heel wat meer uitzonderingen voor journalistiek werk. Zeker Nederland kan als model dienen. Daar worden ineens hele hoofdstukken uit de AVG buiten toepassing verklaard voor journalisten, en dit zonder allerlei beperkende en onduidelijke voorwaarden.
Overigens zijn er ook praktische redenen om de Belgische AVG-wet gelijk te schakelen met de Nederlandse. Dat heeft te maken met concentraties van mediabedrijven en hun redacties over de landsgrens heen. Kan men het zich voorstellen dat de redacties van De Persgroep en Mediahuis straks onderworpen zijn aan verschillende AVG-regelingen, afhankelijk van de plaats waar ze werkzaam zijn? Het argument dat de Nederlandse journalistiek meer toerekenbaar zou zijn dan de Belgische, snijdt geen hout. Journalistiek in België is minstens even sterk omkaderd als in Nederland, zeker op het vlak van het beroepsstatuut, en verder ook wat betreft gerechtelijke aansprakelijkheid en deontologische zelfregulering.
Naar goede voorbeelden hoeven we nochtans niet lang te zoeken: Nederland, Frankrijk, Oostenrijk en Ierland gaan een pak verder
Wellicht hebben we de tijdsgeest niet mee. Meer dan ooit maken burgers zich zorgen om de bescherming van hun persoonsgegevens – en terecht. Maar laat dat dan toch vooral een probleem zijn van de Facebooks en Googles van deze wereld, en niet (of toch veel minder) van de klassieke, professionele journalistiek. Toch dreigt de AVG een pak collatoral damage met zich mee te brengen voor kranten, magazines, omroepen, persagentschappen, productiehuizen en online nieuwsdiensten, om de enkele duizenden freelance journalisten niet te vergeten.
En dat terwijl deze professionele nieuwsmakers meer inspanningen dan ooit tevoren leveren om uitgerekend de privacy te respecteren. In de Code van de Vlaamse Raad voor de Journalistiek beslaat ‘Respect voor het privéleven’ een heel hoofdstuk. Nooit eerder zagen we in kranten en tv-journaals ook zoveel personen geanonimiseerd in tekst en beeld gebracht.
De AVG dreigt een pak collatoral damage met zich mee te brengen voor kranten, magazines, omroepen, persagentschappen, productiehuizen, online nieuwsdiensten en freelancers
De inzet van dit debat mag niet worden onderschat. Wat hier in het geding is, is niet eens het respect voor privacy bij het publiceren of uitzenden van nieuws. Wel gaat het om wat daaraan vooraf gaat: het bijeensprokkelen van informatie, het verwerken en het bijhouden ervan. Als zelfs dàt al wettelijk aan banden wordt gelegd, zijn we verder af van vrije journalistiek dan ooit. In de praktijk worden pakken informatie die journalisten inzamelen trouwens nooit openbaar gemaakt, precies – heel vaak – uit respect voor de privacy.
Dan hebben we het nog niet eens gehad over vervelende beperkingen waar allerlei nieuwsbronnen meer en meer mee komen aandraven, de AVG in de hand. Justitie weigert nog langer vonnissen of rollen (gerechtelijke agenda’s) met namen erin ter beschikking te stellen van de pers. Een universiteit dwingt een radiojournalist op grond van de AVG om opgenomen klank na één maand te wissen. Voor de vrije nieuwsgaring en de journalistiek ziet het er echt niet goed uit, als de Belgische AVG-wet niet snel wordt bijgesteld.
Dimitri Antonissen, hoofdredacteur Het Laatste Nieuws
Bert Bultinck, hoofdredacteur Knack
Bart Coopman, hoofdredacteur Focus/WTV
Stephanie De Smedt, hoofdredacteur De Tijd
Frederik De Swaef, hoofdredacteur Flair
Lucie De Zutter, hoofdredacteur AVS
Thomas Decreus, coördinator DeWereldMorgen.be
Indra Dewitte, hoofdredacteur Het Belang van Limburg
Bart Eeckhout, hoofdredacteur De Morgen
Eddy Eerdekens, hoofdredacteur TV Limburg
Sygin Elst, coördinator IPS Vlaanderen News Agency
Marleen Finoulst, hoofdredacteur Bodytalk
Frank Gevaert, hoofdredacteur Focus TV
Manuel Gonzalez, hoofdredacteur Voetbalkrant.com
Ruth Goossens, editor-in-chief Knack Weekend
Gie Goris, hoofdredacteur MO*magazine
Hans Hellemans, hoofdredacteur ATV
Jago Kosolosky, hoofdredacteur Knack.be
Nicholas Lataire, hoofdredacteur VTM Nieuws
Jörgen Oosterwaal, algemeen hoofdredacteur De Morgen en Humo
Dirk Roelens, hoofdredacteur ROB tv
Raf Scheers, hoofdredacteur Eos Wetenschap
Bart Timperman, hoofdredacteur Flows
Karl Van den Broeck, hoofdredacteur Apache.be
Stavros Van Halewyck, hoofdredacteur TV Oost
Liesbeth Van Impe, hoofdredacteur Het Nieuwsblad
Ivo Vandekerckhove, hoofdredacteur Het Belang van Limburg
Hans Vandendriessche, hoofdredacteur Belga
Kris Vera, redactiechef Z Nieuws / Kanaal Z
Ludwig Verduyn, hoofdredacteur Vlaamsparlement.tv
Karel Verhoeven, hoofdredacteur De Standaard
Liesbet Vrieleman, namens de hoofdredactie van VRT NWS
Pascal Weiss, hoofdredacteur Het Nieuwsblad
Kris Van Haver, voorzitter VVJ/AVBB
Pol Deltour, nationaal secretaris VVJ/AVBB
Lijst afgesloten op 30 april ‘s ochtends
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.