"Een jury van grote schrijvers voor de Nobelprijs, daar zijn we stilaan wel aan toe"

Een belangrijk en moedig signaal, dat vindt schrijfster Kristien Hemmerechts van de beslissing van de Zweedse Academie om dit jaar geen Nobelprijs Literatuur uit te reiken. Een derde van de achttienkoppige jury stapte de afgelopen weken op, nadat bleek dat de echtgenoot van een van de leden in de loop der jaren achttien vrouwen zou hebben lastiggevallen of misbruikt. Ook de juryvoorzitter, die net als alle juryleden voor het leven benoemd is, gaf er de brui aan. 

Eindelijk worden seksueel misbruik en machtsmisbruik ernstig genomen, is Hemmerechts opgelucht. "Dat is een nieuw gegeven. Ik vergelijk het graag met de kerk bij ons. Heel veel mensen wisten van het misbruik dat daar aan de gang was, tot kardinaal Danneels toe. Maar de slachtoffers bleven in de kou staan, want 'het instituut' moest beschermd worden. Hetzelfde heb ik ooit meegemaakt toen ik betrokken was bij een zaak tegen een psychiater. Laat ons toch vooral het beroep beschermen, was toen de reflex. Ik heb dat altijd schokkend gevonden."

Dat de Zweedse Academie nu haar nek uitsteekt, is een enorm belangrijke evolutie, meent de schrijfster. "Misschien ben ik te optimistisch, maar ik heb het gevoel dat er een kentering is ingezet. De klassieke en sociale media hebben mensen die niet in een machtspositie zitten een stem gegeven en er wordt nu ook naar geluisterd. Pas op, van een heksenjacht ben ik geen voorstander. Maar het buikgevoel is nog steeds om elkaar de hand boven het hoofd te houden en de doofpot boven te halen. Daar moeten we tegenin blijven gaan."

Niet professioneel

Schrik dat de beslissing een smet zal werpen op de naam van de Nobelprijs, heeft Hemmerechts niet. Integendeel. "Door het zo grondig aan te pakken, kunnen ze de reputatie van de prijs net redden. De Nobelprijs overleeft het wel. Het is niet de eerste keer in de geschiedenis dat er geen wordt uitgereikt."

Dat viel  al voor tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog, geeft schrijfster Annelies Verbeke aan. Ook in 1935 werd er geen prijs toegekend. "Maar toen was dat omdat men niemand de prijs waardig achtte. Geen enkele auteur was goed genoeg, dat is nog een ergere reden om de Nobelprijs Literatuur over te slaan dan de pauze dit jaar", lacht ze.

Verbeke is het niet eens met Hemmerechts. "Ik wil de incidenten van seksueel overschrijdend gedrag niet onderschatten", maar het is jammer dat er een jury over moet vallen. Blijkbaar is de ruzie zo erg opgelopen, dat die mensen geen professionele beslissing meer kunnen nemen. Ik vermoed dat dit groter is geworden dan ze zelf wilden."

Ook zijn eerste reactie was er een van grote irritatie, geeft Bart Philipsen, professor Duitse Literatuur en coördinator van de onderzoeksgroep Literatuurwetenschap aan de KU Leuven, toe. "Het was de liefde voor de literatuur die sprak. Ik vond het jammer dat zo'n prachtig gebruik door dit soort situaties, hoe erg ook, in het gedrang komt."

Opportuniteit

Maar nu het nieuws bezonken is, ziet Philipsen de pauze als een grote opportuniteit. "Als deze affaire iets aantoont, dan wel dat de leden van de Academie ook maar mensen met gebreken zijn", zegt hij. 

"Dat wisten we natuurlijk al langer. Je merkte vaak dat de persoonlijke voorkeur van de leden de doorslag gaf bij de prijsuitreiking. Ik krijg bijvoorbeeld ieder jaar een brief toegestuurd met de vraag om mijn nominatie door te geven. Al jaren nomineer ik de Duitse dichter Hans Magnus Enzensberger. Maar ik heb geen idee wat er met die suggesties gebeurt. Kijken ze er naar? Mogelijk. Houden ze er rekening mee? Ik betwijfel het sterk."

Daarom is het niet slecht dat deze crisis wordt aangegrepen voor een grondige hervorming, denkt Philipsen. "De tijd is gekomen om de jury te herdenken. Haal de beslissing uit dat kleine groepje van de Zweedse Academie, die nu toch al ten overvloede bewezen heeft dat het niet uit Olympische goden bestaat. Stel in de plaats een jury aan van grote schrijvers en intellectuelen. Daar zijn we stilaan wel aan toe."