Afscheid van schrijfster Renate Dorrestein: "Voor velen zal ik altijd die heks blijven, die oerfeministe"

In september 2017, in een interview met de Volkskrant, maakte Renate Dorrestein bekend dat ze niet meer lang te leven had. Bij een scan voor haar spierreuma ontdekte de arts vreemde plekjes op haar slokdarm. Een agressieve en uiteindelijk terminale kanker, zo bleek. "Je weet dat je ooit doodgaat, maar als het je wordt aangezegd, sta je er toch versteld van hoezeer je hier niet op had gerekend", zei de Nederlandse succesauteur, goed voor 34 romans. Om erna aan toe te voegen: "Dat einde zou toch wel komen, en we moeten natuurlijk ook niet doen alsof ik in de wieg gesmoord word. Ik ben 63."

Dorrestein, bekend van titels als Ontaarde moeders, Heden ik en Verborgen gebreken, werd uiteindelijk niet ouder dan 64. Haar veerkracht, humor, zelfspot en verfrissend relativeringsvermogen komen niet toevallig vaak terug in afscheidsredes. Net als haar engagement en bijna militant feminisme. Ze riep ook de  Anna Bijnsliteratuurprijs in het leven om meer aandacht te vragen voor schrijfsters. "In haar felheid en ondernemingszin gaf ze Belgische schrijfsters het nakijken", zegt Kristien Hemmerechts, die met Dorrestein samenwerkte voor de Nacht van de Vrouwelijke Stem. "Ze eiste de plek van de vrouwelijke auteur echt op. Ze wilde absoluut iets betekenen."

Gevolg: Dorrestein werd lang weggezet als 'vrouwenschrijfster'. Ook omdat ze vaak schreef over thema's als familiegeheimen en ouder-kindrelaties (zelf was ze bewust kinderloos) en inspiratie putte uit haar eigen leven en ervaringen. Over het chronischevermoeidheidssyndroom waar ze aan leed, haar writer's block en de zelfdoding van haar zus. Hemmerechts: "Vanuit de oude feministische slogan: the personal is political. Niet iedereen kon zich daarin vinden. Ze hamerde heel hard op de boodschap en soms waren haar uitspraken wel wat overdreven."

Huisvrouwen omschreef ze ooit als theemutsen. En in 1988 schreef ze dat er nieuwe toepassingen voor de man bedacht moesten worden, anders zou "hij wegens overcompleet uitsterven". Een zin die ze zelf in haar laatste werk, de literaire autobiografie Dagelijks werk die ze neerpende na haar kankerdiagnose, 'nodeloos venijnig' noemde. 

Klaagmuur

Al lag Dorrestein ook niet bepaald wakker van die 'feministestempel'. "Mijn boeken bevatten uiteenlopende thema's en onderwerpen, maar voor velen zal ik altijd die heks blijven, die oerfeministe. Dat verschrikkelijke mens. Het kan mij niet schelen", zei ze in een van haar laatste interviews, dat zopas in AD en Humo verscheen. 

Haar engagement ging ook breder. In 2010 startte ze aan de Vrije Universiteit Amsterdam een project met vier klaagmuren waar studenten een jaar lang anoniem hun problemen kwijt konden. Dorrestein was ervan overtuigd dat schrijven over problemen een nog heilzamer effect had dan erover praten. 

Eén ontmoeting met de geëngageerde doch ongedwongen Dorrestein volstond alvast om bij collega Saskia De Coster alle argwaan over de "oerfeministe" weg te nemen. "Ze was en blijft een iconisch figuur." Vooral Dagelijks Werk, waarin de Nederlandse auteur heel haar verleden uitsorteert, zal De Coster bijblijven. "Je leven zo in een boek kunnen afronden terwijl het nog bezig is: dat getuigt van een grote veerkracht."

Ook schrijfster Margot Vanderstraeten keek op naar Dorrestein: "Hoe ze journalistiek met literatuur combineerde, haar gevatte pen altijd, op een niet- belerende manier in betrokkenheid doopte. Ik houd ook van de onafhankelijke manier waarop ze in het leven stond, van de bewuste keuzes die ze maakte, van de zelfrelativering waarvan ze blijk gaf maar ook van de ernst waarmee ze haar vak beoefende."

De Volkskrant omschrijft Dorrestein als een eenling. In haar moralisme, waarin ze zich onderscheidde van haar meeste collega's. Maar ook in de vorm die ze koos: "Zij was een literaire schrijfster, zeker, maar ook een klassieke verhalenverteller."

Haar idee voor een boek over een sinister kinderziekenhuis borg ze op toen ze het kankerverdict hoorde. Niet omdat het haar aan fut ontbrak. Het leek haar een nachtmerrie om haar personages "halverwege in de steek te moeten laten". 

Vanderstraeten: "Ook toen ze chronisch vermoeid werd, bleef ze onverdroten schrijven en pleiten voor een sterkere juridisch- medische basis voor deze toen nog nieuwe en mysterieuze ziekte. Voor mij is zij echt toonaangevend, in woord en daad."

Prinsjes en prinsesjes

Nederlandse bibliotheken en boekhandels leggen de komende week een rouwregister klaar. In België blijkt niet iedereen – zeker niet de jongere generatie – vertrouwd met haar werk. Maar haar omstandig oeuvre werd vertaald en verkocht tot in de VS en Japan. Zeker in eigen land waren haar boeken zeer populair. Generaties scholieren en lezers groeiden op met haar werk. Haar fans waren zo trouw dat er geregeld kinderen naar haar personages werden vernoemd. 

"We waren de prinsjes en prinsesjes die ons bed niet uit kwamen voor een verkoop van minder dan tienduizend exemplaren", schreef ze zelf ooit over generatiegenoten als Thomas Rosenboom, Tessa De Loo en Adriaan van Dis. 

Over haar erfenis sprak ze dan weer typerend relativerend. Op de vraag van een journalist of haar werk bestand was tegen de tijd, antwoordde Dorrestein: "Natuurlijk niet. Ik maak me geen illusies. Ik heb nooit geschreven vanuit de gedachte dat ik iets zou achterlaten."