Wat nu Trump de stekker uit het atoomakkoord heeft getrokken?

Het zou niet de eerste keer zijn dat president Trump harde verklaringen aflegt, om nadien op de snooze-knop te duwen. Het lijkt een beetje op een onderhandelingstactiek van Trump die hij al eerder toepaste in andere dossiers. Het akkoord met Iran voorziet hoe dan ook een periode van 35 dagen arbitrage in het geval dat een van de partijen vindt dat de andere het akkoord schendt. Die periode kan onderling worden verlengd. Ook aan Amerikaanse kant zijn er enkele juridische achterpoortjes die nieuwe sancties tegen Iran nog even in de koelkast zetten. Zo moeten er in de VS minimaal 180 dagen verstrijken vooraleer nieuwe economische sancties tegen een land effectief in werking kunnen treden.

De Franse president Macron heeft al een plan om het akkoord aan te passen. Twee zaken staan centraal: een breder akkoord over de rol van Iran in regionale conflicten zoals Jemen en Syrië, en een nucleair akkoord met een duurtijd tot voorbij 2025 en een beperking van de uitbouw van Irans rakettenprogramma. Dat laatste is de VS een doorn in het oog en diens bondgenoot Israël. Het huidige nucleaire akkoord voorziet wel in een beperking en strikte controle van de nucleaire sites en atoomtechnologie van Iran, maar niet in de ontwikkeling van raketten. De VS en Israël vrezen dat Iran op een paar maanden tijd over een inzetbaar kernwapen kan beschikken, mocht het dat willen.

Iran heeft laten weten dat het huidige akkoord voldoet, dat het zich aan de afspraken houdt en dus geen reden ziet voor een aangepast akkoord.  

Optie 2: de Verenigde Staten trekken zich terug uit het akkoord, maar laten de zaak blauwblauw. Trump geeft hiermee een signaal dat hij aan Israëls zijde staat en laat de deur nog even op een kier voor verdere onderhandelingen. Washington stelt een nieuw handelsembargo in. Washington koopt zich de strategische ruimte om diplomatiek maar ook militaire druk op te voeren op Iran.

Als de VS zich eenzijdig terugtrekken en Iran gestraft zou worden door nieuwe Amerikaanse sancties, bestaat de kans dat ook Iran zich terugtrekt uit het akkoord. De vrijwillige strenge controles door wapeninspecteurs vallen dan weg. Iran blijft lid van het non-proliferatieverdrag.  

De derde mogelijkheid: de Verenigde Staten trekken de stekker uit het nucleaire akkoord en verplichten Europa, Rusland en China om kleur te bekennen. Die laatsten willen vooral de afspraken met Iran blijven naleven. Amerika dreigt met sancties tegen derde landen of bedrijven die wel handel blijven drijven met Iran. Iran, een belangrijke energieproducent, raakt sterk geïsoleerd.  

Iran heeft laten weten dat het zal investeren in nieuwe Russische afweersystemen. Iran kan ook via zijn medestanders Amerikaanse militairen in Syrië bedreigen. Ook in Libanon kan de machtige Hezbollah militie-acties opzetten tegen buurland Israël. Hezbollah heeft duizenden raketten in voorraad en heeft die in het verleden al ingezet tegen Israël.

Iran kan zich terugtrekken uit het NPT, het non-proliferatieverdrag. Dat betekent dat Iran de baan vrij heeft om in een van zijn ondergrondse faciliteiten een kernwapen te ontwikkelen. Iran heeft de theoretische kennis en de apparatuur al in huis om dat te doen. Een gewapend conflict is dan in de maak.  

Dat Iran zeker tot 2003 een geheim militair atoomprogramma heeft gehad, is al een tijdje bekend. Bij het afsluiten van het nucleair akkoord met Iran bleek dat de toenmalige sancties Iran er niet van weerhielden snelle sprongen voorwaarts te maken in de mogelijk bouw van een kernwapen. Iran stond op het punt om voldoende nucleair materiaal te bezitten en had de knowhow om atoomtesten uit te voeren. Om dat te voorkomen werd de Iran-deal afgesloten. In ruil voor het afzien van de verdere uitbouw van het militaire kernprogramma en het aanvaarden van strenge controles werden de economische sancties tegen Iran langzaam opgeheven.

Daarom werd afgesproken dat Iran enkele sites zou sluiten en veel meer en striktere controles zou toelaten door internationale inspecteurs. Het akkoord laat toe dat Iran wel verder raketten ontwikkelt. Omdat een atoomwapen bestaat uit een atoombom én een afleveringsmechanisme (een raket) vrezen de VS en Israël dat Iran in het geheim verder werkt aan een atoombom. Als de rakettechnologie op punt staat zou het in enkele maanden tijd plots een atoomwapen kunnen ontwikkelen. Het gaat dus om vertrouwen, of het gebrek daaraan. Volgens de VS helpt druk opvoeren, kijk maar naar Noord-Korea: harde sancties en het dreigement om militair in te grijpen hebben het land mogelijk naar de onderhandelingstafel gejaagd. Kan hetzelfde lukken met Iran?

Voor Europa, China en Rusland is het akkoord net de garantie dat Iran geen kernwapens zal ontwikkelen. Het opzeggen van het akkoord zou het Iraanse atoomprogramma ‘onder de grond’ drijven. Bovendien is Iran een erg groot en invloedrijk land dat op vele manieren hard zou kunnen terugslaan. Het land beschikt over grote energievoorraden, is strategisch gelegen en is niet te vergelijken met het geïsoleerde Noord-Korea. Voor Europa biedt samenwerken met Iran meer garanties en voordelen dan het land isoleren.

Ondanks jaren van inspecties vertrouwen de VS en Israël Iran nog steeds niet. Op de achtergrond speelt natuurlijk ook de toegenomen assertiviteit van Iran in de regio mee. Zo betaalt en leidt het milities in Syrië die het regime van president Assad rechthouden. In ruil mag het militaire basissen in Syrië opzetten. Dat wil buurland Israël te allen tijde verhinderen. Bovendien steunt Iran in Jemen dan weer rebellen die het opnemen voor onder meer Saudi-Arabië, grote bondgenoot van de VS. Kortom: Israël en de VS hebben elk redenen genoeg om een stok te vinden waarmee ze Iran kunnen slaan.