Na Trump en Iran: gedaan met de Europese onderdanigheid?

Wie nog twijfelde aan de noodzaak van een autonoom Europees buitenlands beleid, is hopelijk overtuigd door de beslissing van Donald Trump om de VS terug te trekken uit het nucleair akkoord met Iran. De Europese Unie en haar lidstaten kunnen de VS hier niet in volgen, want dit gaat rechtstreeks in tegen de Europese belangen. De instabiliteit in het Midden-Oosten en de Golf zal enkel maar toenemen en Europa, niet Amerika, riskeert er als eerste de gevolgen van te dragen. Bovendien zou de EU alle geloofwaardigheid verliezen als ze haar sterke stellingname voor het behoud van het akkoord nu plots zou opgeven.

Het is niet omdat Trump president is dat de EU nood heeft aan strategische autonomie, maar omdat de wereldorde veranderd is. Tijdens de Koude Oorlog koos een groot deel van de wereld een kant in de strijd tussen de twee grootmachten, de VS en de Sovjet-Unie. Zolang die duurde, gold min of meer: wat goed is voor Amerika, is goed voor (West-)Europa. Vandaag leven we in een multipolaire wereld van meerdere grootmachten en regionale machten. Het gevolg is dat de Europese en Amerikaanse prioriteiten en zelfs belangen veel minder automatisch samenvallen dan voordien.

De EU moet dan ook haar eigen visie op de wereldpolitiek ontwikkelen en omzetten in een uitvoerbare strategie. Natuurlijk betekent dit niet het einde van de trans-Atlantische alliantie. In een wereld waarin diverse grootmachten tegelijk met elkaar samenwerken en elkaar beconcurreren, blijft onze alliantie met de VS van vitaal belang. Andere machten zullen zeker proberen hun voordeel te halen uit de breuk tussen Europa en de VS in het Irandossier. Niettemin betekent dit hopelijk wel het einde van een zekere onderdanigheid t.a.v. Washington, die nog steeds in de Europese geesten ingebakken zit.

Nu zeker moet de EU investeren in de trans-Atlantische alliantie. Maar tegelijk moet ze de VS duidelijk maken dat ook Europa rode lijnen heeft. En moet ze investeren in partnerschappen (geen allianties – nog niet) met andere machten, om de alliantie met de VS aan te vullen, en om zo haar eigen prioriteiten na te streven met alle mogelijke partners.

De EU heeft al aangekondigd dat ze het nucleair akkoord met Iran zal blijven respecteren. Het allerbelangrijkste is nu om Iran zelf te overtuigen hetzelfde te doen en zich niet te laten vangen door de Amerikaanse (en Israëlische) provocatie. Het is net omdat Teheran zich aan het akkoord gehouden heeft, dat het legitimiteit verworven heeft. Maar die kan het snel kwijtspelen als Iran nu overreageert. Dan zal ook de EU niet anders kunnen dan opnieuw sancties in te voeren. Om Iran te overtuigen, moet de EU trachten samen te werken met de andere permanente leden van de Veiligheidsraad die het akkoord mee onderhandeld hebben: China en Rusland.

Zich aan het akkoord houden, betekent dat Europese bedrijven riskeren slachtoffer te worden van Amerikaanse sancties. Het zal ongetwijfeld ook andere dossiers, zoals de heffingen op Europees staal die de VS wil invoeren, bemoeilijken. Maar dat kan geen argument zijn om tegen de eigen strategische belangen in te gaan. Bovendien ging Trump zijn protectionistische economische agenda sowieso proberen door te zetten, los van het Irandossier.

Waar het de EU echter nog altijd aan ontbreekt, is een omvattende strategie voor de regio. Vele EU-lidstaten zijn militair geëngageerd in de oorlog tegen IS, maar een duidelijke politieke doelstelling hebben ze niet. Wat is de Europese visie op het naoorlogse Syrië en Irak? Welke regionale orde ziet de EU in het Midden-Oosten en de Golf, en wat is de plaats daarin voor Iran, Saoedi-Arabië en Turkije? Het is nu wel heel dringend geworden om een visie uit te werken, zoveel mogelijk samen met andere betrokken spelers.

Ten slotte is het zaak om snel een ander dossier te vinden waarin de EU en de VS wel samen kunnen optreden, om de andere machten duidelijk te maken dat verdeeldheid over Iran geen afbreuk doet aan de trans-Atlantische alliantie als zodanig. Dit is de nieuwe multipolaire wereld: je werkt met elkaar samen in het ene dossier, terwijl je elkaar tegenwerkt in het andere. Comfortabel is het misschien niet, maar we wennen er maar beter aan.